Илыш, чынжымак, шӧрынан. Южгунамже туге савырна, тугай верыш «намиен шогалта» — тыге лиеш манын эсогыл шоналташ тоштын отыл!
Тыге каласаш лиеш Шернур район Кугу Торешкӱвар ялыште шочын-кушшо, а кызыт ешыж дене Коми Республикыште илыше Алевтина Юрьевна Антропова нерген. Тудо, марий айдеме, ты калыкын икшыве-шамычлан коми йылмым иктаж-кунам туныкташ тӱҥалеш манын шонен мо? Тыгай шонымаш ушыштыжо нигунамат лийын огыл! Туге гынат, тевыс, кызыт тудо – коми йылмым туныктышо!
Сочинений «корным почын»
Чылажат тыге тӱҥалын. Лажъял кыдалаш школ деч вара ӱдыр Н.К.Крупская лӱмеш кугыжаныш педагогический институтын дошкольный факультетышкыже тунемаш пурен. Икымше курсым пытарымышт годым ик кечын сочиненийым возаш пуэныт.
— Мый «Теле толмым шижам» лӱманым возенам. Тиде сочинением вараже илышыштем моткочак кугу рольым модын, — палдарыш Алевтина Юрьевна. — Лӱмлӧ преподаватель Зоя Константиновна Иванова тудым ик эн сай семын ойырен налын. А тунам, кодшо курымын 90-ше ийла тӱҥалтыштыже, Марий Эл гыч Эстонийыш тунемаш колтат ыле. Тиде сочиненийым возымо деч вара мыламат тушко каяш темлышт. Но тунам тореш лийынам. Молан манаш гын тиде эл моткочак тора гай чучын, кумылемжат лийын огыл. Вес ийынже, кокымшо курсым пытарымеке, сессийым сдатлымеке, уэш темлышт. Тунамже содыки кайышым. Тушто ик ий эстон йылмым тунемме деч Таллиннысе педагогический университетыш тунемаш пуренам.
Тиде вузым пытарымеке, Алевтина шочмо кундемышкыже пӧртылын. Икмыняр жап гыч марлан лектын. Пашам ышташ Марий кугыжаныш университетыш ӱжыныт, но тӱрлӧ амаллан кӧра тушко каен огыл да Йошкар-Оласе 29-ше номеран марий национальный йочасадыш пурен. Икмыняр жап гыч марийжын пашам ыштыме организацийже банкротыш лектын. Тиде амал дене пелашыже, нимыняр кокытеланыде, Коми Республикыш пашам ышташ каен. Вет тушко нимогай палыме але йолташыже ӱжын огытыл. Пӧръеҥ увертарымашым ужын да шке семынжак тарванен каен. Тӱҥалтыште корным ачалыме дене кылдалтше пашам шуктен гын, кызыт нефть-газ организацийыште тырша.
Име кушко – шӱртӧ тушко
— А мыйже тушко вучыдымын логалынам, — ойла ӱдырамаш. — Икана пелашем Малая Пера посёлкысо администраций вуйлатышылан ала-мо шотышто полшен да кутырымышт годым мут гыч мут лектын, еш нергенат йодын. Марием «Ватем ден эргым шочмо кундемыште илат» манын каласен. Кӧлан тунем лекмем, кушто пашам ыштымем нерген йодмекыже, верысе школышто англичан йылмым туныкташ вер улмо нерген каласен да вигак толаш темлен. Тыге пелашемын тушко пашам ышташ кайымекше, кок тылзе гыч меат Антон эргына дене мийышна.
Вес ийынже Малая Пера школышто реогранизаций лийын да 11 класс гыч 9 класс веле коденыт. Алевтина Юрьевна тушто англичан йылмым да эше географий ден историйым туныкташ тӱҥалын. Но вараже школышто эсогыл тӱҥалтыш класслам веле коденыт. Тыге тушто кок туныктышо гына ыштен. Мо оҥайже, весыжат Киров область гыч марий ӱдырамаш лийын.
Антон эргыштын 5-ше классыш вончымекше, ава тудын дене пырляк вес школышко, Сосногорск оласышке, каен. Молан манаш гын тушко рабочий манме поезд дене веле кошташ лийын. Йоча-шамыч шочмын эрдене каеныт да кугарнян толыныт. Тиде жапыште интернатыште иленыт. Ача-ава-влак нине кок кечын нунын ужалтарышышт лияш лачшымак Алевтина Юрьевнам йодыныт. Тыҥге-туҥге коштын, жапым арам эртараш огыл манын, тусо школышто икмыняр урокым пуаш – изирак класс икшыве-шамычлан англичан йылмым туныкташ — тӱҥалын. А икмыняр жап гыч Антроповмыт еш тиде олаште пачерым налын да тушко илаш куснен.
Шкан кугу ӱшан лийманыс…
Но Алевтина Юрьевна Малая Пера школымат йӧршынжак коден каен огыл – кызытат шуматкече еда тушто англичан йылмым туныкта. А эше … — коми йылмым! Ӧрмаш: Комиште коми йылмым марий ӱдырамаш туныкта!
«Кузе тыге лектынже? Тыланда темлымеке, аптыранымыда гай чучын огыл? Содыки тушто илыше тӱҥ калыклан нунын йылмыштымак туныкташ лӱддымылык да шкан чот кугу ӱшан кӱлытыс», — маньым.
— Мый дечем ончычат тушто тиде йылмым коми огыл национальностян ???? ӱдырамашак туныктен, сандене кугу аптыранымаш лийын огыл. Но тудын паша гыч кайымекше, олмешыже кӧм налашат пален огытыл да чотак тургыжланеныт. Икана тидын нерген мутланыме годым, полшаш шонен, мый тӧчен ончен кертам манын каласышым. «Кеҥеж каныш жапыште грамматикым ончалам», — ойлышым. Марий ден коми йылме финн-угор тӱшкашке пурат, сандене мылам тудо нелыла чучын огыл. Адакшым мый тӱрлӧ йылмым тунемаш йӧратем. (Шкеже палемден кодаш вожыльо, а мый гын мут толмашеш каласенак кодынем: Алевтина Юрьевна марий да руш йылмым палыме дене пырля эше англичанла, эстонла, ынде комила сайын кутырен мошта. Тыгак венгр, финн, немыч йылмым, шке ойлымыж почеш, 50 процентлан пала. Икманаш, полиглот! – авт.) Тыге туныкташ тӱҥальым. Эргынамат икымше гыч нылымше класс марте мыяк туныктенам да тудат кызыт тиде йылмым пала. Кандашымше классыште улмыж годым тиде предметым сайын тунемше да сайын палыше семын эсогыл еш дене кылдалтше «Родо пале» фестивальыш ушнаш темленыт. Тидлан кочкышым, художественный номерым ямдылаш, «визиткым» ончыкташ кӱлын. Адакшым чылажымат коми йылме дене ыштыман ыле. Фестивальыште икымше-кумшо вер пуалтын огыл, кажныжым могай-гынат номинацийыште палемденыт. Антроповмытым жюри «Палыше да моштышо ешлан» шотлен.
Икманаш, тиде еш вес кундемыштат чолга да марий калыкын чапшым кӱшнӧ куча.
Ты ешыште ӱдырамаш поснак чолга. Авам ончен, эргыштат тыгаяк кушкеш. Тидым теве мо пеҥгыдемда: Алевтина Юрьевна кадет школышто туныкта, а эргышт туштак 11-ше классыште шинчымашым пога. Да рвезе тыглай рядовой веле огыл, а ынде кокымшо ий — взвод командир! Кудымшо класс гычак – школ пеленысе «Пластун» военно-патриотический клубын участникше. А тудым есаул, Сосногорский станицын атаманже вӱда.
— Антонлан чыла у оҥай. Тудлан тыгак баскетбол келша. Тылеч ончыч боксыш коштын. Но рейсовый автобусын аварийыш логалмыж годым эмганен да тидлан кӧра бокс гыч каяшыже логале, — палдарыш аваже. — Але марте эргынан ик «кумытанжат» лийын огыл. (Тидын нерген каласымыж годым пум кум гана пералтыш – авт.) А сайын тунемше да спортышто ойыртемалтше тунемше-шамычым школын чапшым аралаш тӱрлӧ таҥасымашыш колтат. Антонат тиде радамыш логалын. Нуно Москвашкат миен толыныт. Кандашымше класс гычак кадет слетлашке налаш тӱҥалыныт.
А вара ик оҥайым ешарыш:
— Эргым мылам изишак ӧпкелалтынат. Тыге лектын, мый тудын тунемме огыл, а ик ийлан изирак классым вуйлаташ налынам. «Тый мемнан класс вуйлатышына лият гын, ме курыкым савырена ыле!» — ик гана веле огыл ойлен. А мыйын вуйлатыме класс кажне таҥасымаште икымше але кокымшо верыш лектеш. Сандене тудын классшылан эре мыйын дене таҥасашыже логалеш.
Антонлан кӧрак мый кадет-шамычым тӱрлӧ вере шке намиен коштыкташ тыршем. Тудо кая, да санденак мыят каем. Кум ий ончыч уло кеҥежлан Севастопольысо ик лагерьыш военно-патриотический сменыш миенна. Кудымшо классыште тунеммыж годым Анапыште, «Черноморская зорька» (????) лийынна.
Чон йодмо сомыл
Ойлышна, тиде еш моткочак чолга. Теве, мутлан, суртоза спорт школышто тунемын, сандене телым кажне каныш кечын уло еш дене чыланат пырля ече дене коштыт. Антон веле огыл, ачажат баскетбол дене модаш коштеш.
— Мый кидпашам ышташ: тӱрлаш, крючок да спице дене пидаш – йӧратем. Кеч пытартыш жапыште тӱрлымаш уке. Очыни, Йошкар-Олаште 29-ше номеран йочасадыште ыштымем годым тӱрлен ситаренам, — ойла ӱдырамаш. — Но ешнан эн тӱҥ хоббиже – путешествий. Шем теҥыз деке ятыр гана мийыме, сандене пытартыш ийлаште шкенан шочмо Марий Эл мучко коштына. Тыште тынар шуко сӧрал да оҥай вер уло улмаш, а ме паленат огынал. Теният тыштак лийынна. Савак могырышко, Совет Ушем Герой Сергей Суворовын шочмо мландышкыже, миен толынна. А ончыкыжым Европыш кошташ тӱҥалме нерген мутланена.
«Илышемлан ом ӧпкеле»
«Марий Элыш пӧртылаш шонымашда уке?» йодым пытартышлан. Алевтина Юрьевна тыге вашештыш:
— Пелашемын тыгай шонымашыже уло. Но лишыл жапыште огыл, а сулен налме канышыш лекмеке, очыни. Мыйын гын кызытеш тыгай кумылем уке. Эше чотшак шоҥгемын огынал да садлан докан (воштылеш – авт.). Мый пӱтынек тусо школ илыш дене илем, йӧратыме пашам шуктем да тушто вожым колтымем гаяк чучеш. Кызытеш мылам тушто сай. Йокрокланашат амал уке. Кӧ дене ужын мутланынет – тӱнян кеч-могай лукыштыжо илыже – скайп, моло йӧн дене тидым ышташ лиеш. Мый тидын дене чолган пайдаланем. Вес кундемыш кайымемлан, илышем лачшымак тыге савырнымылан нимыняр ом ӧпкеле.
Айдеме шкенжым, шке вержым муын, илышыжлан огеш ӧпкеле гын, мо эше кӱлеш? Тиде – кугу пиал…
Любовь Камалетдинова
Фотом еш альбом гыч налме.
