Кукнур кундемысе калыклан сентябрь тылзе ик эн вучымо пагыт. Пакчасаскам поген пытарымеке, икшыве-влакым школыш ямдылен шуктымеке, тӱшкан каналташ пеш сай йӧн. А чумыра чылаштым – Кукнур кече – чоным вургыжтарыше, кумылым нӧлтышӧ, вий-куатым ешарыше пайрем.
Тушко ынде шукертак кундемын шочшыжо-влак веле огыл, а ты мландым ик гана ужмеке, угыч миен толаш кумалаҥше йолташ, пошкудо, мӱндыр верла гыч марий-влак вашкат. Шоналтет, а мо, тыгай пайремже такше ятыр вере эртаралтешыс. Ала-ала…
Кукнурлан – 320 ий
Тений Кукнурын шкешотан лӱмгечыже. Тудлан – 320 ий. Тидын нерген шукынжо лач пайрем кечынак гына пален налыныт. Журналист да мер пашаеҥ В. Мочаев шочмо кундемже нерген ятыр материалым пургедшыжла, теве мом верештын. Эше 1699 ийыштак Озаҥ уездысе «Книга доимочная Алатской дороги» манме савыктышыште Кукнур Лаж Крукнур волостьын рӱдыжӧ семын палемдалтын улмаш. Лаж — тиде эҥер (тудо Кукнур кундем Аҥанур ял воктене Лемде / Немда эҥер дене ушна), Крукнур «курыквалнысе нур» манмым ончыкта. Кукнур нерген лач ты книгаште икымше гана возен кодымо. Ала тылеч акрет источникымат верешташ лиеш?
Кукнур кече эреак ветеран, спортсмен да земляк-влакын парадышт дене тӱҥалеш. Российын тистыжым 57 ий пырля илыше мужыр пелаш Ямбаршевмыт нӧлтальыч, Марий Элыным — ветеран-влак А. Михеев ден П. Козылбаев, Шернур кундемыным — верысе футбол ден ӱдырамаш баскетбол команде-влакын капитанышт А. Виноградов ден А. Пехметова. Кумшо тистыже Кукнур гимн дене нӧлталтеш. Ты сем почеш верысе школын тунемшыже-влак эшеат чот кумылым нӧлтышӧ хореографий да акробатике композицийым ончыктеныт.
Шернур районын вуйлатышыже-влак лӱм дене ялозанлык пӧлкам вуйлатыше Г. Ямбулатов (Кукнур кундемын шочшыжо) палдарен. Кукнур ял шотан илем администрацийым вуйлатыше Л. Долгушев, Оньыжа Э. Александров (Юлсер кундемын эргыже), Киров кундемыште Марий Элын полномочный представительже А. Макаров (Левжа / Лебяжский район), «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо А. Абдулов (Пошкырт кундем Мишкан районын шочшыжо) оза ден уна-влакым пайрем дене саламленыт да Кукнур кечын кумдан шарлымыже, тыште шочын-кушшо талантан, виян да пашаче ятыр еҥ улмо нерген палемденыт. Тыгодым Оньыжа Кукнур кечым шыжымсе Пеледыш пайрем дене таҥастарыш. А теве «Марий кумалтыш» общиным вуйлатыше В. Мамаевын тиде пайремыште кинде дене икымше гана сугыньлен пелештышмыже поро пале семын шижалте.
Пеледыш пайремын кресачажлан — чапкӱ
2019 ий 14 сентябрьыште эртаралтше Кукнур кечын уло марий тӱнялан палыме, мер илышыш у пайремлан негызым пыштыше драматург да сотемдарыше Александр Фёдорович Конаковлан верысе школ ончылно чапкӱм шогалтыме. Молан лач тыште? 1960 ийыште чапкӱм Шернурышто шогалтыме ыле, 1968 ийыште тудым Купсола ялысе школ кудывечышке кусарыме. Школ петыралтын, чапкӱжат сыным йомдарен. Чапкӱм уэмден шогалташ огыл гын, эртыме корным, шарнымашым ӱштылмӧ дене иктак. Кукнур школ директор С. Конаковын палемдымыж почеш, районысо кучем орган денат, Купсола калык денат, верысе школ коллектив денат кутырен, ик ойыш шуыныт — чапкӱ тиде верыште лийшаш. А пуйто тудо тыштак шоген, туге сылнын келыштарен вераҥдыме! Сотемдарчылан чапкӱ – эн ончычак шке кундемым йӧраташ, шочмо йылмым, йӱлам да тӱвырам аралаш полшышо пале, тамга! Тудым торжественно почмаште Александр Фёдоровичын родо-тукымжо Г. Максимова, Н. Конакова, А. Соловьёв лийыныт. Чапкӱмат нунак школ директор дене пырля почыныт. А школ коллективын хоржын муралтымышт, 11-ше классыште тунемше-влакын куштымаш композицийышт, лывырге йӱкан Арина Актуганован почеламутым сылнын йоҥгалтарымыже пайремлан волгыдо ямым пуртышт. Ты событий дене районысо образований да молодёжь шотышто пӧлкам вуйлатыше А. Конаков (Кукнур тукым), Оньыжа Э. Александров, поэт да мер пашаеҥ З. Дудина, драматургын тукым шольыжо А. Соловьёв да С. Конаков ойлышт.
Чапкӱм уэмден тӧрлымӧ пашам туныктышо, кидмастар В. Алгаев шуктен. Кумдыкым сӧрастараш Шернур райпо (вуйлатышыже В. Бердинский), землякна-влак, Шернур районым вуйлатыше Г. Яндулов ден бизнесъеҥ О. Конаков, Кукнур гыч Войкинмыт еш да чумыр школ коллектив полшен. А шонымаш эше ятыр. Тоштерым уэмдаш, школлан Конаковын лӱмжым пуаш…
Тиде кечын микрофон дене ойлышо-влакын мутышт, пайремын кажне йыжыҥжым шонен вискален ямдылыше-влакын кумылышт эрласылан ӱшаным шочыктен, шке шонымаш верч пеҥгыдын шогаш таратен. Шке жапыштыже лӱмлӧ землякна моло чолга марий-влак дене пырля пуламыр пагытыште калыкланна икоян лияш, аралалт кодаш полшышо пайремлан негызым пыштеныт. «Тыланда шочмо калыкдан ончыкылыкшо шерге, вургемда лум гай ошо, уш-акылда волгенче гай писе, шинчада шӱдыр гай волгыдо, вий-куатда Онар гай, йылмыда шыште гай, мурыда кайык вычыматыме гай, чонда лыве шулдыр гай лывырге гын, марий калык шӱдыр гай чӱкталтше, кече гай волгалтше манын шонеда гын, Шернурышто «Пеледыш пайремым» эртарыза», — тыгай темлымашым ыштен 1920 ий мартыште Виче губернийысе национальность-влакын кокымшо погынжо.
А Пеледыш пайремын кресачаже А. Конаковлан чапкӱм почмаште ош марий тувыржымат чийыше ятыр лийын, мурыжат кайык вычыматыме гай йоҥген, шинчанат шӱдыр гай волгалтын, шочмо марий йылмынажат шыште гай велын, чоннажат лыве шулдыр гай лывырге лийын. Тиде кумыл ончыкылык тукымланат вонча манын ӱшанена.
Светлана Пехметова,
Йошкар-Олаште Кукнур землячествым вуйлатыше.
«Ок лӱдыктӧ у сеҥымашын кӱкшыт…»
Кукнур кечылан савыктен лукмо программкыште эше ик датым палемдыме. 30 ий ончыч, 1989 ий октябрьыште, «Кукнурский» совхозын (директор В. П. Четкарёв) футбол командыже икымше гана Шернур районын чемпионжо лийын. Тудо ийынак профсоюз коллектив-влак коклаште Марий АССР-ын первенствыштыже 40 команде гыч кумшо верыш лектын.
Шернур районысо веле огыл, Йошкар-Ола, Марий Турек, Кужэҥер, Советский, Параньга, Оршанке районла, эсогыл пошкудо Виче кундемысе Советск ден Киров ола, Уржум, Пижан районла гыч футбол команде-влак ик гана огыл Кукнур волостьын кубокшо верч мини-футболыш ушненыт. Кажне ийын кубок тӱрлӧ кундемыш каен кертын. А теве ынде кокымшо ий почела тудым «Кукнур-1» команде сеҥен нале.
Эн сай модшо-влак: вратарь – Степан Ямбаршев («Акпатыр», Сернур), защитник – Денис Пакеев («Семол», Кугэҥер), нападающий – Николай Светлаков («Эрон», Чылдемыр), бомбардир – Фёдор Пехметов («Кукнур-1»).
Уремысе баскетбол
Ӱдыр-шамыч баскетбол дене модмаштат ты гана верысе командак (тренерже – В. Чепакова) икымше верыш лекте. Кокымшо «Кукнур-2», кумшо Шернурысо 2-шо №-ан школ, нылымше Шернурысо 1-ше №-ан школ, визымше «Кукнур-3» лийыч.
Рвезе-влак коклаште икымшыш Йошкар-Оласе радио-механический техникумын, кокымшыш Кукнур кыдалаш школын, кумшыш Шернурысо 2-шо № школын командышт лектыныт.
Школ стадионыштак ты ял шотан илемыш пурышо 27 ял гыч эн кугуракше-влак куржталмаш дене эстафетышке лектыныт, да Чисола ял рвезе-влак эн писе лийыныт.
Юрий Зоновын призше верч кирам нӧлтымӧ 16-шо турнир
16 кг. 6 участник. Чыланат Шернур район гыч улыт.
- Александр Темешев (33 ияш. Кукнур кундем Аптулят ял) – 170 гана.
- Анатолий Рукавишников (50 ияш. Кугэҥер кундем Йошкар Ушем ял) – 150 гана.
- Эдуард Киткаев (48 ияш. Кукнур кундем Ямакай ял) – 60 гана.
- Андрей Кучергин (28 ияш. Кукнур села) – 34 гана.
- Сергей Пайгинов (15 ияш. Кукнур кундем Куракин ял) – 11 гана.
- Кирилл Гаврилов (16 ияш. Кукнур села) – 9 гана.
Сеҥыше сакыр ложашым ойырен налын, кокымшо верыш лекше – рисым, кумшылан ложаш логалын. Кажне мешакше – 50 килограмман.
Шахматнур
Ты гана кугыеҥ-влак гына ушненыт, молан манаш гын тиде кечын район рӱдыштӧ тунемше-влакын шахмат турнирышт эртен. Кандаш участник гыч икымше верыш Марисола гыч Виталий Павлов, кокымшыш Д. Скобелев, кумшыш Г. Конаков лектыныт.
«Мотор ялем дене кугешнем»
Конкурсышто кандаш ял (Чисола, Купсола, Аҥанур, Ошкуп, Рушэҥер, Кугу Пӱнчер, Куэр, Корембал) таҥасен. Эн сылне да ару ял семын Кугу Пӱнчерым палемденыт (МАССР-ын калык артистше И. Россыгинын шочмо ялже).
Светлана ПЕХМЕТОВА
Денис Речкинын да авторын фотошт.
