Кужэҥер районысо «Искра» колхозышто пасу паша икшырымын эрта.
Йӱледӱр села ден Эҥыжсола ял коклаште икияш шыдаҥ пасу кумдан шарлен возын. Тыште ме кас велеш лийна. Коеш, шурно чаплын шочын, нимогай шӱкшудым от уж. Пырче туто, шолдыра, кукшо, сайын шуын. Нурышто кок «Лида» да ик «Акрос» комбайн чарныде шурным шийын. «Пасу корабль-влак» лачак бункер теммеке гына пырчым машинашке ястараш шогалыныт. Тыгодым тунамак машина комбайн деке вашкен. «Нива» комбайн пасуштак ик жаплан чарнен шогалын, тудым виктарыше механизатор сото телефон дене мастерской гыч полышым ӱжын.
— Пудыргымыжо кугунак огыл, но полыш деч посна ок лий. Ачалена да уэш шияш тӱҥалына веле, — мане пуракаҥ пытыше чуриян механизатор. – Эр гыч кызыт марте сайынак пашам ыштышна. Ынде ик жап вучалташ перна.
Эше ик «Нива» комбайным ачалаш мастерскойыш наҥгаеныт. Тудымат ик кече жапыште олмыктен шуктат. Мом ыштет, тоштырак технике чӱчкыдынрак пудырга.
Тидым палемдыман: «Лида» комбайным Белоруссийыште ямдылыме, лукмо. Тысе заводыштак тыршыше кок специалист ынде икымше ий веле огыл уржа-сорла тургым жаплан техникым виктараш тиде озанлыкыш толеш. Сай специалист улмыштым чапле пашашт дене пеҥгыдемдат. Нуно кок комбайнышт дене озанлыкыште пелыже утла шурным шийыт.
Пасуштак кум «КамАЗ» автомашина пырчым идымыш наҥгаяш черетым вучен шоген. Иктыжын водительже дене мутланышна.
— Мый Кужэҥер гыч улам. Шке машинам дене полшаш ӱжыныт да жаплан толынам. Тышечын идымыш пырчым шупшыкташ тора огыл, улыжат иктаж кок километр чоло веле лиеш. Сандене ме кумытын шупшыктен шуктена. Эше кок «КамАЗ» машина кургым ямдылымаште тырша, — мане водитель Ю.Иванов.
Пасу гыч идымвечыш кудална. Тудыжо Эҥыжсола ялыште верланен. Озанлыкыште чумыр пырчым лачак тыште эрыктен-коштат. Ме тыште озанлыкын агрономжо В.Медведевым вашлийна.
— Шурно пасуна кум тӱжем утла гектарым айла, — ойла Владимир Андреевич. – Тенийысе уржа-сорлан ойыртемжым ончалаш гын, тидым каласен кертам: игече юалгылан да йўранлан кєра икияш пырче вараш кодын шуын. Сандене поген налме тургымат ятырлан шӱкалалтын. Вет эше тидын годымак кокияшым ӱдыман, кургым ямдылыман, мландымат кылмаш куралман. Икманаш, чыла паша ик жапыште толын. Кызыт кажне шагат шерге, юватылаш ок лий. Паша вият ятыр кӱлеш. Тидым шотыш налын, ме пашаеҥ-влакым пошкудо ялла, тыгак район гыч полшаш ӱжынна. Кокияш ты гана ӱшаным пешыжак ыш суло. Уржам 426 гектарыш, шыдаҥым 427 гектарыш вераҥденна ыле. Гектар еда коло чоло центнер дене лектын. А ӱмаште кумло центнер деч шагал огыл шийынна. А теве икияшлан игече келшен тольо. Ик пасушто шўльым 27 центнер дене налынна, шожым – 37 центнер дене. Ныл пасушто икияш шыдаҥ шуын шогалын. Пырчын вӱдыжгылыкшат кугуак огыл. Гектар еда кокла лектыш – 27 центнер. Ик пасушто гын 32 центнер денат лектын.
Идымвечыште лиймына годым ме тыште шуко пашаеҥым ужна. Пырчым эрыктыше-влак сортировко дене пашам ыштеныт, КЗС-ыште машинист-влак коштышо агрегатын пашажым эскереныт. Воктенак сушилкым ачалыше-влак койыныт. Машина-влак, пырчым ястарен, уэш пасушко вашкеныт. Мемнан тыште лиймына жапыште колхозын столовыйжо гыч кас кочкышым конденыт ыле.
— Мыланна тыште пашам ышташ чыла йєным ыштеныт, — мане Тошто Йӱледӱр ял гыч тышке жаплан полшаш толшо О.Максимов. — Пашам смене дене ыштена.
Тыште пырчым йӱд-кече эрыктен-коштат, механизм ден оборудованийым тичмаш куатын кучылтыт. КЗС-ым кок ий ончыч уэмден ачаленыт ыле. Тидлан шагал огыл роскотым ыштеныт.
— Игече вӱдыжгӧ шогымо годым суткаште 170-180 тонн пырчым коштенна, — ойла агроном В.Медведев. – Тунам пырчын вӱдыжгылыкшӧ коло вич процент марте шуын. Ынде сай игече шога, сандене пырчат пасу гыч кукшурак пура. Тыге суткаште кокшӱдӧ утла тоннымат коштена.
Агроном КЗС-ыште тыршыше машинист-влак О.Макаровын, Э.Макаровын, И.Антроповын, В.Градобаевын лӱмыштым моктен ойлыш. Нуно ӱшанен пуымо пашам сайын шуктат.
Коштымо, кондиций марте шуктымо пырчым левашлашке колтат. Озанлыкыште шийме чумыр пырче вич тӱжем утла тонныш погынышаш. Тышечын кум тӱжем тоннжым ужален кертыт. Молыжо вольыклан пукшаш кучылталтшаш. Пытартыш ийлаште пырчым опташ склад ситен огыл, сандене шурным идымвече гыч вигак ужалаш пернен. А тыге пайдале огыл, шурно шулдын каен. Ынде тыгай туткар гыч лекташ йӧн лектын. Складлашке оптен, келшыше ак лиймешке арален кертыт.
Пытартыш кок ий жапыште кок кумда складым чоҥен шуктеныт. Иктышкыже чапле качестван шудым оптеныт. Лопкытшо — латкандаш метр.
— Тыгай складыш прицепан «КамАЗ» автомашина пурен, савырнен лектын кертеш, — ойла агроном. — Тушко эн шагалже 2,5 тӱжем тонн пырче пура. Ынде чумыр налмаште ангарлашке куд тӱжем тонным оптен кертына. Тугеже пырчым аралыме шотышто нелылык уке.
Тений пырчылан ак келшыше лийшаш. Кодшо ий тӱҥалтыште килограммжылан улыжат вич теҥгем темленыт гын, кызыт кандашым пуат. Чыла тӱрлӧ культурланат йодмаш уло. Тидын шотыштак уржаланат. Тудын лектышыже тений ӱмашсе деч ӱлыкшылан кӧра утларак йодыт. Сандене уржам ӱдымӧ кумдыкым тыште кугемдаш шонат. Тидлан озанлык пасужым ий еда кугемден толеш. Мутлан, тений гына шӱдӧ гектар яра кийыше пасум шурнывечыш савыреныт. Ынде яра кийыше мландым уэш пасушко савырыме программе почеш кугыжаныш полышым пуа. Тидыжат кумылаҥда. Пасу кугемеш гын, ешартыш технике кӱлеш лиеш. Тыште тиде йодышымат рашемдаш лийыныт.
Вячеслав Смоленцев
Снимкылаште: шурнывечыште; водитель Ю.Иванов; агроном В.Медведев; Тошто Йӱледӱр гыч полшаш толшо пашаеҥ-влак пырчым эрыктат.
Авторын фотожо.
