Кужэҥер районысо «Куженерский» ООО ошкыл почеш ошкылым ышта.
Тиде районышто йол ӱмбалне пеҥгыдын шогышо да вияҥше радамыште ӱшанлын ошкылшо тӱшка озанлык кокыт-кумыт веле. Нунын коклаште – «Куженерский» ООО. Ончычшо тысе «Куженерский» совхозым панкрутыш лекме деч «Искра» колхоз утарен, шке шулдыржо йымаке налын. Тыге икмыняр ий пырля ыштымек, райрӱдӧ пелен верланыше тӱшка озанлык кунар-гынат вийым налын, материально-технический базыже пеҥгыдемын, коллективыш ӱшанле тыглай пашаеҥ ден специалист-влак ушненыт. А 2015 ий январь гыч озанлык кокыте шелалтын да пашам посна ышташ тӱҥалыныт. Райрӱдысӧ отделений «Куженерский» ООО-шко савырнен. Вуйлаташ «Искра» колхоз председатель Н.Поликарповын Андрей эргыжлан ӱшаненыт.
Ӱшан — самырыклан
Андрей Николаевич МарГУ-што тунем лектын, агроном специальностьым налын. Ачажат, Николай Александрович, жапше годым тыштак шинчымашым поген, зоотехник лийын лектын. Андрей вуз деч вара 2002 ийыште Медведево районысо «Семёновский» племзаводышто кок идалык отделений агрономлан ыштен. Ялозанлык да продовольствий министерствын кушкылым ончен куштымо отделыштыже кок ият пеле специалист семын тыршен. Но тыгай паша тудлан пешыжак келшен огыл. Шкенжын мутшо почеш, пашан лектышыжым шке шинча дене утларак ужмыжо шуын. Тыге тунамсе ялозанлык да продовольствий министр А.Егошин почылтшо у озанлыкын, Марий аграрный компанийын, тӱҥ агрономжо лияш темлымекыже, коктеланыде, вигак келшен.
— Тунам тиде озанлыкын курал-ӱдымӧ мландыже республикыштат эн кумда, 13,8 тӱжем гектар, лийын, — шарналта Андрей Николаевич. – Тышечын кок кумшо ужаш мландыжым ятыр ий дене яра кийышым уэш пасушко савырашна пернен.
Самырык еҥ специалист семын сай опытым поген, вуйлатыше сомылымат пален. Сандене «Куженерский» ООО-м вуйлаташ тӱҥалмыж деч вара паша пасуштат, фермыштат воранен толеш.
Тыршышым мланде ок ондале
— Пӱтынь пого «Искра» озанлыкын лийын, сандене ынде тудым тӱлен налына. Шоненна, идалыкат пеле-кок ий жапыште парымнам тӱрыс пӧртылтена. Но тӱҥ шотышто чумыр пашам кок озанлык пырля шуктена, — каласкала А.Поликарпов. — Техникына ынде ситышын уло. Мемнан дене мланде шошым ондакрак топланен шуэш, адакшым пасу кумдыкнат Йӱледӱрысӧ озанлык деч шагал. Тыге шошо агам ондакрак мучашлена гын, пӱтынь гаяк техникым тушко кусарена. Шурным погымо пашамат тыгак виктарен колтена. Ме ӱмаште пырчым шийме «Полесье» кок у комбайным налынна. Но тынар технике гына шагал. А «Искра» озанлыкын комбайнже визыт уло. Сандене кушто шурно ондакрак шуэш, чумыр техникым тушко луктына.
«Куженерский» озанлык ий гыч ийыш вийым налеш. Пытартыш кок ийыште гына ончычсо «Родина» озанлыкын да верысе техникумын 800 гектар мландыштым арендыш налын куралын, шурным, кургылык кушкылым ончен кушта. Тыге ынде 3,4 тӱжем гектар пасужо уло. Тудым ончыкыжымат кугемдаш палемденыт. Шошо агалан сайын ямдылалт шуыныт. Кодшо ийын тошто Т-150 кок тракторым налын, пашашке колтеныт. Ынде нурышко вич тыгай тракторым луктыт. Ӱмаштак кок комбайн деч посна культиваторым налыныт. Тений урлыкаш пырчым шупшыктышо ЗИЛ машинам конденыт, ачаленыт. Озанлыкын техникым ачалыме чапле мастерскойжо уло. Тушто телым ырыктат, сандене техникым олмыкташ йӧнан. Тыште лиймына годым механизатор-влак нурышко лукшаш техникым, агрегатым ачалыме пашам мучашке шуктат ыле.
— Механизаторна-влак тыршыше улыт, ӱшанен пуымо тракторым але машинам, агрегатым шкеак ачалат, нунылан специалист-шамыч полышкалат, — ойла тӱҥ инженер К.Свинин.
Озанлык вуйлатыше механизатор-влак кокла гыч кугу опытан пашаеҥ-влак Н.Фоминых, А.Горинов, самырык-шамыч А.Фоминых, Р.Градов нерген поро мутым ойлыш. Рудольф Витальевичлан, мутлан, коло кок ий гына. Шурным шийме годым комбайным виктара, а моло пагытыште Т-150 тракторыш шинчеш. Шуко механизаторжылан ик тӱрлӧ техникым веле огыл ӱшаныме.
У техникым озанлык «Росагролизинг» компаний гоч налеш. Кредитым кызытеш ик гана веле, ӱмаште, 1,6 миллион теҥгем, пырчым эрыктен-коштымо комплексым кондаш, налын. Чумыр роскот 4,4 миллион теҥгешке шуын. Ынде идымвечыштышт чапле комплекс мӱндыркӧ волгалт шинча. Тудын дене мемнам озанлыкын тӱҥ агрономжо С.Данилов палдарыш. Мо ужмына чылажат куандарыш. Вет республикысе ятыр озанлыкыште кызыт ик эн тӱҥ нелылыклан лачак КЗС-влакын чот тоштеммышт але йӧршеш локтылалтмышт шотлалтеш. А тыште ынде шурным вӱдыжгӧ игечыштат чапле качестваным ямдылен кертыт.
— Кодшо ийын гектарлан шотлымаште пырчым лучко центнер дене шийна. Ояр да кукшо кеҥеж чаракым ыштыш. А ончылий эсогыл коло кок центнер дене лектын ыле, — ойла озанлык вуйлатыше А.Поликарпов. – Туге гынат пырчым вольыклан пукшашат, урлыкашланат тӱрыс ситаренна. Эше ужалашат кодын ыле. Тений сай лектышым налаш палемденна. Икымше гана шымле гектарыш пурсам ӱдена. Тыгак вике, рапс пайдале улыт. Люцерным, клевырым изи огыл кумдыкышто ончен куштена. 80 тонн минерал ӱяҥдышым налынна. Май марте эше тынарак кондена. Вет тудын деч посна сай лектышым от нал.
Тӱҥ парышым вольык конда
Ме ушкал ашныме Кужэҥер фермыште лийна. Чумыр вольыкым лач тыште ашнат. Тӱкан шолыра вольыкышт 700 марте вуйыш шуэш. Тышечын 260 вуйжо – ушкал. Шукерте огыл панкрутыш лекше «Тепличный» озанлык деч 35 ушкалым конденыт. Тыге кӱтӱм уэмдаш да ешараш йӧн лийын. Но кызытеш вольыкым ешараш вӱташт ок сите. Кодшо ийын шукертсек кучылталтдыме контрольный дворым пашашке колтеныт. Тушто кӧргышкыжӧ чыла у оборудованийым шындылыныт, кӱварыш резинке ковёрым шареныт. Ынде леведышым шотыш кондаш кодеш. Эртыше кечылаште презылан кеҥежымсе вӱтам поген, чумырен шынденыт да тушко вольыкым шогалтеныт.
— Ме ӱмаште кажне ушкаллан шотлымаште 5105 килограмм шӧрым лӱштенна, ончылийсе кӱкшытым 46 килограммлан эртен каенна, — ойла озанлык вуйлатыше. Лӱштышым умбакыжат кугемдаш йӧнна ситышын.
Ферме мучко коштын савырнышна. Тыште паша условий, чынжымак куандарыше. Чыла вере арулык шижалтеш. Ӱмаште у шӧр пучым вераҥденыт, чапле холодильникым налыныт. Доярке-влаклан каналташ келшыше йӧным ыштыме. Паша деч вара мушкылташ душ уло.
— Мыланна сай йӧным ыштыме, — палдара ферме вуйлатыше, тудак ветфельдшер Н.Тихонова. – Доярке-шамыч тыршат, пашаче кумылан улыт. Вет пашадарым жапыштыже да келшышым тӱлат.
Чын, доярке шотышто нелылыкат уло, ты пашашке толаш кумылан-влак шагалын улыт гын, мийымына кечын ик самырык ӱдырамаш презе ончышылан налаш йодын толын ыле. Кызытеш тӱҥ зоотехникышт уке. Сандене «Искра» озанлыкын тыгай специалистшылан, Р.Бирюковалан, эҥерташышт перна. Фермыште кужу жап тыршыше-влак нергенат палемден кодыман. Теве доярке Г.Хлебникова озанлыкыште веле огыл, районыштыжат ятыр жап ончыл верым куча, эн шуко шӧрым лӱшта.
Кумыл сай – паша ворана
У ушкал вӱташте, машинавечыште видеокамерым вераҥдыме. Тыге озанлык вуйлатышат, орол-влакат йыр мо ышталтмым эреак шинча ончылно кучен кертыт. Правлений пӧрт пелен столовый верланен. Тудо идалык мучко пашам ышта. Вет озанлыкыште ӧрдыж кундемла гыч толшо-шамычат тыршат. Нунылан кочкышым ямдылат. Апрель кыдал гыч шокшо кочкышым кечывалым да кастене пукшаш тӱҥалыныт. Озанлык пашашеҥ-влаклан йӧршеш яра пукшат. Йодмо почеш озанлык технике дене полша, кургым, пырчым, техникым ойыра.
Озанлыкын шкенжын пекарньыже уло. Шыдаҥ да уржа киндым кӱэштыт. Тыште ямдылыме чапле киндым пӱтынь район сайын пала да кумылын налеш. Киндым столовыйлашкат колтат. Шке да эше «Искра» озанлыкыште тыршыше-влаклан пашадар шотеш пуэдат. Тыге пекарне талукышто 13-14 миллион теҥгеаш киндым ямдыла, изи огыл парышым конда.
Ушем ончыко ӱшанлын онча. Пасум ешарен, лектышым кугемдаш, вольыкым шукемдаш, паша условийым куштылемдаш, пашадарым кугемдаш – теве тыгай тӱҥ задачым шынден озанлыкын дирекцийже.
Вячеслав Смоленцев.
Снимкылаште: озанлык вуйлатыше А.Поликарпов; тӱҥ агроном С.Данилов; ферме вуйлатыше, ветфельдшер Н.Тихонова; доярке Г.Хлебникова.
Авторын фотожо.
