Тений Морко район Унчо селаште 8 гыч 14 июль марте Самырык тукымын XI-ше слётшо кумда элнан самырык тукымжым ик верыш поген.
Слётым мучашлыме кече эшеат веселан эртыш. Лач тунам селасе Янык памаш дене Финн-угор мурсем фестиваль гӱжлыш.
Палемдыме верыш кастене, вольык сомылым ыштен пытарымеке, калык толаш тӱҥале. Ик жап гыч изижге-кугужге рӱж погынышт. Пайремым Я.Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармоний пеленысе «Эреҥер» ансамбль весела такмак-влак дене почо. А кунам сценыш ты коллективын уста гармоньчыжо Александр Ермаков ден Сергей Пакеев, шӱвырзыжӧ Иван Каменщиков лектыч, чылан кушташ тарванышт. Сылне семым колмеке, тавалтыде кӧ чыта? Теҥгылыште шинчышышт верыштышт йолыштым тарватеныт гын, курык вуйышто да тайылыште шогышо-влак, йыр шогалын, куштышт, мурышт. А Татьяна Фоминых ден Ольга Богачёван лывырге парняшт дене кӱсле кылым чывышталын лукмо ныжыл семышт шочмо кундемнан моторлыкшо, пашам йӧратыше да акрет йӱлам арален кодышо калыкше дене кугешнаш таратышт. Татарстан Республик гыч «Кна вел» ансамбльын участникше Роман Назыровын весела такмакше-влакат кумылым нӧлтышт.
Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш молодежь премийын лауреатше Светлана Яндукован йӱкшӧ Янык памаш воктене улшо-влакым веле огыл кушташ таратыш, пошкудо яллаштат мален кийышым помыжалтарыш. Но кенета тул йӧрен кайыш, йыр пычкемышалте. «Эх, виян йӱкшӧ электровоштырымат кӱрльӧ ала-мо» — шоктыш воктенем. Но тидлан кӧра пайрем ыш мучашлалт, чылан рӱж погынен, гармонь сем почеш куштенна, муренна. А кас велеш пуалше юалге мардеж капкылым тарваташ ӱжын.
«Сита, уке гын ноеда» манме семын, ик жап гыч уэш волгалте. Микрофонат пашам ышташ тӱҥале. Марий самырык тукым слётын участникше-влакат мастарлыкым ончыктышт: почеламутым сылнын йоҥгалтарышт, марий мурышт дене чоным тарватышт.
Фестивальын мӱндыр унаже – Эстоний гыч «Ховехал» куштышо группо. Ты коллективын сценыште мужыр дене мыскара сынан муро почеш куштымыштым ончаш кажныжлан оҥай. Вургемыштат ойыртемалтше, шкешотан. Икманаш муро, куштымашышт гоч сету калыкын тӱвыраже, йӱлаже нерген пален нална.
Мурсем фестиваль пелйӱд марте поро шӱлыш дене эртыш. Ты кастене пайремыште лийше кажне еҥ нӧлталтше кумылан мӧҥгыжӧ каен, вет тушто йолташ, палыме-влакым ужын кутырашат, финн-угор муро да сем почеш тавалташат йӧн лийын.
«Ховехал» нерген кӱчыкын
— Ме Эстонийысе Обиница ял воктенсе илем гыч чылаже латвизытын толынна. Марий мландыште икымше гана улына. Тыште чылажат мотор. Экскурсий дене ятыр вере лийынна, поснак Шланьысе усталык мастерскойышто тӱрлаш, вӱдуа гыч тодын ышташ туныктышо студий-влакын пашаштым ончаш келшыш. Тушто чынжымак пашам йӧратыше, кугезе тукымын ыштыш-кучышыжым арален да тунамсе тукымын пашажым умбакыже шуен моштат да тидлан кушкын толшо тукымым шӱмаҥдат. Чон йодмо сомылыштым чыланат пеш йӧратат да толшо кажне еҥын кумылжым нӧлтен моштат, — чоныштым почыч уна-влак Вантур Труя, Марио Пак, Эльви Медская.
Вантур Труя – «Ховехал» группын гармонистше. Ты семӱзгарлан лу ий ончыч шӱмаҥын.
— Нотым ончен шокташ тунемынам, — мане уна да гармоньжым темдышташ тӱҥале.
— Семже палымыла шокта, — шоналтышым семынем.
— Колышт, марий семымат шоктен моштем, — шыргыжалын ешарыш весела кумылан пӧръеҥ. – Теҥгече Унчо уремыште марий семым шоктышым да ӱдырамаш-влак мурашат тӱҥалыныт ыле. Чынжымак марий сем весела, кумылым нӧлтышӧ.
Такшым Вантур Эстон техникумышто математике, физике, информатике уроклам вӱда.
Группын вес участникше-влак Элли Лепосильлан, Эльви Медскаялан, Марио Паклан Марий мландыште коҥгаш кӱэштме мелна чот келшен.
— Ме поварлан але полышкалышыжлан ыштена, сандене Унчо кундемыште калыкын ӱстел чесым ямдылымыжым эскераш оҥай, — каласкалат нуно. – Мелна кышылышт – чылт картинке гай. Мелнам кузе тыге йыргешке форманым кӱэшташ лиеш? А ынде ужынна: салма тыгай кӱлеш улмаш. Тудым лишыл жапыште налашак лийна да шкенан дене тыгаяк рецпт дене мелнам кӱэшташ шонена.
Тармо Тарту семӱзгарлан шӱман. Тудо йочасадыш коштмыж годымак гармоньым шокташ тунемын.
— Телевизор дене ик пӧръеҥын семӱзгарым сайын шоктымыжым ужынам да тудын деке тунемаш каенам, — ойла Тарту. – Сай туныктышо лийын, витне, вашке шокташ тунемым. Кызытат тунамсе семӱзгарем эреак пеленем коштыктем. Мылам 46 ий гын, гармонемлан – 47. Тошто семӱзгарын йӱкшӧ виян, яндар.
А ындыжым эстон пӧръеҥ гармоньым мастарын шокта веле огыл, тудым пу гычат ышта, чумыра.
Лач тыге Унчо кундемлан финн-угор калык дене палыме лияш йӧн лектеш. А тиде, мутат уке, тусо калыкланат пайдале: тӱняумылымашым кумдаҥда, илышым вес шинча дене ончалаш тарата.
А.Байкова
Авторын фотожо
