Марий Эл вуйлатыше вашталтме нерген увер шукыштлан, поснак марий-влаклан, вучымо да вучыдымо лийын, очыни. Но кажныже тидын дене пырля мемнан илышыштат сай вашталтыш лиймылан ӱшаным куча. Газетнан тачысе унажат тыгай шонымаш дене ила. Вет пытартыш латкуд ий жапыште тудо ӧрдыж кундемыште гына пашам ыштен кертын. Кеч тудым марий калыкнан ик эн чолга эргыже, талешкыже семынат ончыкташ лиеш.
Шке жапыштыже Василий Александрович Пектеев латныл ий М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драматический театрым вуйлатен, тудым тӱнямбал кӱкшытыш луктын. Финн-угор театр-влакын «Майатул» фестивальыштым эртараш тӱҥалмаштат тудын надыржым палемдыман. Тидын дене пырля марий мер толкынын ик эн чолга еҥже лийын да тыгаяк кодеш. Таклан огыл Василий Александровичым марий калык кок гана почела оньыжалан сайлен. Но жап эртыме семын, варажым республикыш у власть толмо дене, икойыш шуын кертдымылан кӧра, Марий Эл искусствын сулло сомылчыжо, Марий Эл кугыжаныш премийын лауреатшылан пашаш ӧрдыж кундемыш лектын каяшыже логалын. Кызыт тудо Чуваш национальный театрыште режиссёр пашам шукта. Таче республик кучем кӱкшытыштӧ кугу вашталтыш кайымым Василий Александровичын шинчаончалтышыж гоч ончал аклаш йӧн уло. Ойлышаш шомакшат тудын шагал огыл погынен…
— Василий Александрович, республик вуйлатыше вашталтмым могай кумыл дене вашлийында?
— Тиде увер кужу жап вучымо. Мый ӧрдыжто илен коштынам гынат, республикыште мо ышталтмым эскерен шогенам. Москваште илыме годым марий землячествын ончылъеҥже-влак дене кылым кученам. Поснак республикыште озаланыше коррупций дене кылдалтше сӱрет тургыжландарен. Тиде латкуд ий жапыште шуко шучко паша ышталтын: мыняр поянлыкнам толен ужален колтышт, мыняр еҥым эрык деч посна кодышт, мыняр еҥ уке лие, а келшыдыме ен-влакым кырен, ушым путредыльыч. Мыйын гайжым латвич ийлан «ссылкыш» колтышт, лектеш. Мыланем эфирыш, прессыш лекташ чаракым ыштышт. Республикын энциклопедийышкыже эсогыл фамилиемат пуртен огытыл. Пуйто мыйын ни театрыште, ни мер илышыште нимогай надыремат лийын огыл. Тиде вара политический репрессий огыл мо? Чыла тидым чытен лекмеке, юмылан тау, сай уверым вучен шуктышна. Тынар шуко осалым ыштыше-влак, закон ончылно мутым кучышаш улыт. Пӱртӱсыштӧ тыге ышталтын, йӱд пычкемыш кеч-могай кужу гынат, эр волгыдо садикте толеш. Латкуд ий жапыште лӱдын пызнен, утым каласаш лӱдын — чытырен илымылан мучаш лийшаш. Тиде латкуд ий пагытым мый кодшо курымысо кумло шымше ийласе шучко репрессийысе пагыт дене гына таҥастарен кертам.
— Шке жапыште Леонид Маркеловын вуйлатыме кучем дене мо шотышто умылыдмаш лектын?
— Леонид Маркеловын командыже властьыш толмеке, марий театр ваштареш чотак пижыч. Тӱҥ амалже, очыни, тудын икымше гана президент лияш шонымо кампаний годым Верховный судыш избирком ӱмбаке судыш йодмашым пуымем лийын. Тушто Кислицын ден Маркеловын ты должностьыш шогалаш правашт уке улмыштым ончыктенам ыле. Марий Элын Конститутцийыштыже ончыктымо почеш, президент лийшашлык еҥ руш йылме дене пырля марий йылмымат палышаш. Маркелов президентлан сайлалташ кокымшо гана ямдылалтмыже годым мыланем тудын командышкыже ушнаш темлышт. Но мый тореш лийым. Президент лиймекыже нелылык тӱҥале: театрыш тергымаш почеш тергымашым колтат, а мыйым корандаш нимогай амалым муын огыт керт. Сандене театрым йӧршеш ликвидироватлыме нерген указым луктыч. Тидлан оксамат шагал огыл кышкышт. Чылаштым паша деч утыктараш, компенсацийым пуаш кӱлын. Пуйто у театрым ыштышт, лӱмышкыжӧ «драме» шомакым ешарышт. У театрыште мыланем да Леонид Николаевлан вер ыш лек. Закон почеш судышкат пуэн кертам ыле, но чыным ом му манын умылышым. Ынде латвич ий ӧрдыжто илен, тӱрлӧ вере пашам ыштен коштам. Марий Элыште мыланем пашам ышташ корно петырыме.
— Латныл ий марий театрым вуйлатыме пагытыште мо эн ушеш кодын?
— Чылаже театрыште мый режиссерлан коло ий ыштенам, латныл ий вуйлатыше лийынам. Мый дечем ончыч тӱҥ режиссерлан Сара Степановна Кириллова ыштен. Тудо икымше гана марий театрым Эстонийыш гастрольыш намиен коштыктыш. Тумарте марий артист-влак ял ден колхоз еда гына шке мастарлкыштым ончыктен коштыныт. Варажым, театрын репертуаржым пойдарен, тиде йолгорно дене мыят театрым Эстонийыш, Финляндийыш намиен коштыктышым. Тунам Российысе театр сомылчо-влакын ушемыштышт секретарьлан кок срокым ыштенам. Сандене Москва, Таллин ола-влакын полшымышт дене финн-угор фестивальым эртараш тӱҥална. Мый инициатор лийынам. Ончыч тудым Ижевскыште эртарышна. Мыйын шонен лукмо «Майатул» лӱмжым вара финн-влакат шкаланышт нальыч. Фестиваль тачат ила. Тунам театрын репертуарыштыже коло утла постановко ыле. Эсогыл «Калевала» спектакльым финн режиссёр Пааво Лиски шынден. Мыйын театр гыч кайымекем, театрын репертуарже гыч у тӱҥ режиссёр чыла спектакльым луктын кудалтыш. Чонлан моткоч кочо ыле.
— Туге гынат марий театрын тендан кайыме деч вара кузе вияҥмыжым садак эскерен шогеда вет?
— Юмылан тау, кызытсе режиссер Алексеев Роман ончычсо директор Юрий Русанов полшымо дене пырля репертуарым угыч пойдарыш. А ынде самырык артист-влак толыныт, вий ешаралтын. Пытартыш финн-угор фестивальыште Шиллерын «Коварство и любовь» пьесыж почеш моткоч сай постановкым ончыктышт. Шижалтеш, театр пеҥгыдын йол ӱмбаке шогалеш. Но сезонлан кок кугу спектакль да ик йомак — тиде шагал. Тыге залыш калыкым от чумыро. Ныл-вич спектакль кӱлеш. Эшежым толшо самырык артист-влаклан профессионально кушкаш полшышо роль ситышын лийшаш, а тидлан адакат театрын репертуаржым пойдарыман. Кунар шуко постановко, тунар ончаш толшо шуко лиеш. Материальный велым ончалмаштат театр пойдаралтеш.
Событий дене кылдалтше постановкымат репертуарыш пуртыман. Мутлан, вес ийын Сергей Чавайнын шочмыжлан 130 ий темеш. Тудын чапланыше «Элнет» произведенийже почеш постановкым шындаш лиеш. Тений Александр Пушкинын колымыжлан 180 ий, чыла вере тудын идалыкше семын эрта. Чуваш театрыште, мутлан, тудын «Капитанская дочка» повестьше почеш мыят спектакльым шындышым. Мо оҥайже: школла гыч тунемше-влак автобус дене толыт. Тугеже тыгай спектакль кӱлеш. Тений Сара Степановна Кириллован шочмыжлан 85 ий темеш. Чаманен каласыман, театр тидым нигузе ок палемде. А тиде режиссёр театрын историйыштыже моткоч келге кышам коден. Вес ий театрлан 100 ий.
— Ӧрдыжто илен коштмо жапыште кушто пашам ыштенда?
— Ончыч Санкт-Петербургысо академийыште театрлан марий студийысе артист-влакым туныктен луктым. Вара Петрозаводскышто ик ий, Москваште куд ий киношто ыштышым. Андрей Эшпай дене пырля Иван Грозный нерген кинофильмым ыштымаште тыршенам. Вара тудак мыйым вес режиссерлан, Николай Достальлан, тулартыш, Никонын реформыж нерген «Раскол» фильмыш. Вара Сталин нерген ныл сериян кином сниматлышна. Куд ий мый театр деч йӧршын ойырленам ыле. Но марий мурым колде, марла ойлыде марий чонан еҥлан ӧрдыж кундемыште илен кошташ моткоч йӧсӧ, сандене Моско гыч куржым.
— Ӱжыт гын, Те марий театрыш угыч пашаш толаш тореш огыдал?
— Театрыш толшо кажне у тукымым куанен эскерем. Шкемын икшывем гаяк нунын верч тургыжланем. Пытартыш стдуийыште моткоч сылне чурийвылышан, кап-кылан, й ӱкан артист-влак улыт. Нунын дене моткоч оҥай спектакль-влакым шындаш лиеш. Вий-куатемат ситышын уло, нунылан шуко уым пуэн кертам, шонем. Ӱжыт гын, уло кумылын келшем ыле. Кеч тидым ышташ кызыт ынде чаракшат уке гай, чучеш, но илыш ончыкта.
— Республикын у вуйлатышыж деч мом вучеда?
— Юмылан тау, вашталтышым вучен шуктенна. Кузе тудо шкенжым кучаш тӱҥалеш? Кузе республикысе ситуацийым умылен виктарен колта? Сентябрь гыч тудак вуйлатыше кодеш мо? Марий калыкын ойгыжым умылен мошта мо? Шуко йодыш кызыт тургыжландара. Но тудо пеш сай еҥ лиеш гынат, чонемлан садак кӱчымырак. Молан Россий мучко Марий Эл гыч лекше, марий культурым, йылмым палыше еҥым конден огыт керт. Але вара Российыште тиде пашам шуктен кертше ик ушан-шотан марий еҥат уке?
Светлана Носова мутланен.
Снимкыште: Василий Пектеев.
Д.Речкинын фотожо.
