«Тӱвыра» национальный проектын «Культур алан» регионысо проектше полшымо дене республикыштына икмыняр культур пӧрт уэмден олмыкталтеш. Кызыт тыгай паша Марий Турек район Кугу Карлыганыште кая. Кодшо кечылаште тудым Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Иванов, тудын алмаштышыже Александр Луничкин, район администраций да моло вуйлатыше-влак ончен савырненыт.
Ош кермыч дене оптымо кок пачашан тӱвыра пӧрт 1973 ийыште чоҥалтын. Тудым ятыр ий Наталья Иванова вуйлата.
— Тиде тӱвыра пӧртыш изиэм годсек куанен коштам. Вич ияшем годым культур пӧрт пеленысе кружокышто кушташ тӱҥалынам, — каласкала Наталья Юрьевна. — А культур пӧртым 2009 ий гыч вуйлатем. Ик ганат зданийым пӱтынек олмыктымо паша шукталтын огыл ыле.
«Тӱвыра» национальный проект полшымо дене культур пӧртым уэмден олмыкташ лу миллион теҥге утла субсидий ойыралтын. Тидын марте тушто кӱварым пӱтынек вашталтеныт, пырдыжым штукатуритлен чиялтеныт, окнам, омса янакым вашталтеныт. Тошто омсам лопкаҥденыт. Тиддеч посна эше тувырашым ыштен пытарышаш, электровоштырым, вӱд пучым вашталтышаш улыт.
Мийымына годым зритель-влакын залыштышт йӱк-йӱан шокта ыле. Тушто пӧръеҥ-влак у электролампе-влакым вераҥденыт, электровоштырым шотыш конденыт.
— Сцене чапле, тыште ындыжым балет труппо куштен кертеш, — мане Константин Иванов да кызыт гына шарыме у кӱварыште кушталтенат колтыш. — Кумда сценан, тыгай чапле культур пӧрт район рӱдылаштат уке. Тиде — чылалан пример.
— Тиддеч вара ме сцене вургемым вашталташ шонена. Тудым шке ыштен налме окса дене налына. А ончаш толшо-влаклан пӱкеным «Местный дом культуры» проект полшымо дене налаш палемденна, — палдара Наталья Иванова. — Залыште чылаже – 200 вер. Но мемнан дене кеч-могай пайремланат, концертланат калык шыҥ-шыҥ погына.
Мо оҥайже, тиде тӱвыра пӧртыштӧ тренажёр зал уло. Спорт дене кылым кучышо, тазалыкым пеҥгыдемдаш шонышо-влаклан тӱрлӧ оборудованийым йӧнештареныт. Тидлан 2010 ийыште республикыште ий еда эртаралтше «Эн сай культур учреждений» конкурсышто сеҥышыш лекмышт йӧным ыштен.
— Тренажёр залыш турлӧ ийготанжат уло кумылын коштыт. Тылзаш абонементым ыштенна, шерге огыл, 350 теҥге, — рашемдыш тӱвыра пӧрт вуйлатыше.
Балкон – культур пӧртын ик эн волгыдо верже.
— Тудо ончыч почылтшо лийын. 2015 ийыште тӱвыра пӧртыштӧ олмыктымо пашам тӱҥалмеке, пластик окнам шынденна. Кызыт тыште моткоч шуко мероприятийым эртарена: шочмо кечым, корпоративым, тӱрлӧ пайремым да молымат, — ешарыш Наталья Юрьевна.
Кугу Карлыган культур пӧртыштӧ Нацпроект полшымо дене эртарыме уэмден олмыктымо пашам ноябрьыште мучашлышаш улыт.
— Мемнан деке Удмуртий да моло регионла гыч уна-влак чӱчкыдынак толыт, сандене ончыч тошто кӱвар да моло деч вожылаш пернен. А ынде уэмдыме у полатыш кеч-могай унам куанен вучаш тӱҥалына. Адакшым у полатыште пашаеҥна-влакат йывыртен тыршаш тӱҥалыт, шонем, — куанжым пайла Н.Иванова. — Тиде кечын кугу пайремым эртарена. Тушко культур пӧртын ончычсо пашаеҥже, тиде кундемыште шочын-кушшо да кызыт тӱрлӧ вере илыше да культурышто чапланыше земляк, артист-влакым уэмдыме сценыште мстарлыкым ончыкташ ӱжаш шонена. Мутлан, Татарстан культурын сулло пашаеҥже Радик Васильевым, эстраде мурызо Павел Филипповым (тудым муро аланыште Йорга Каче семын палат), тыгак Чуваш театрын вокалистше Иван Снегирёвым да молымат.
Икманаш, национальный проект полшымо дене тысе культур пӧрт эшеат волгыдо, сӧрал да чыла шотыштат йӧнан лиеш. Садлан верысе калык кугу ӱшан дене ила, вет ты кундемыште марийжат, татаржат, удмуртшат, рушыжат ик еш семын келшен, ваш-ваш полшен илат, шке ойыртемыштым аралат, тукым гыч тукымыш шуят.
Карлыган культур пӧртыш воктен улшо кандаш ял гыч илыше-влак коштыт. Лач тыште тӱрлӧ пайремым, вашлиймашым, погынымашым эртарат. Тӱвыра пӧртыштӧ чылаже 22 усталык ушем пашам ышта, тушко йоча-влакат, сулен налме канышыште улшо-шамычат уло кумылын коштыт. 15 самодеятельный коллектив чумырген. Тиде оралтыштак верысе книгагудо, Удмурт культур рӱдер верланеныт. Рӱдер верысе калыкын тӱвыра, йӱла ойыртемжым, ыштыш-кучышыжым арала да вияҥда. Тудо Татарстан, Башкортостан, Киров, Пермь, Свердловск кундемласе удмурт калык рӱдерла дене кылым куча. Тыштак «Зардон» фольклор ансамбль уло. Ты коллектив финн-угор калык-влакын тӱвыраштым шымла, тунемеш. Рӱдерыште кажне ийын тӱрлӧ регион гыч «Гырон быдтон», «Выль жук» удмурт пайрем-влакым, «Золотой каблучок», «Играй гармонь, звени частушка», «Звезды Карлыгана» фестиваль ден конкурс-влакым эртарат.
Алевтина Байкова
Авторын фотожо
