26 июнь – Наркоманий ваштареш кучедалме тӱнямбал кече
Российыште наркотик дене эн шукын Москва ден Челябинск областьлаште да Хакасийыште пайдаланат. Тыгай иктешлымашыш «Айык Россий» федеральный проектын специалистше-влак шуыныт.
Шукыжак огыл гынат
Республикнан тиде радамыш логалдымыжлан, ик велым, куаныман. Но, вес велым, чаманашат логалеш, Марий Элыштат ты шотышто сӱрет чылт сайжак манаш огеш лий. Республикысе МВД-н Наркотик дене пайдаланымым эскерыше управленийжын данныйже почеш, тений 5 тылзе жапыште наркотик дене кылдалтше 184 преступлений ышталтын. Тышеч 163 – неле да поснак неле. Еҥ-влак деч марихуаным да кынем 1299 гана поген налыныт. Ӱмаште тыгаяк жапыште 191 преступлений ышталтын, неле да поснак нелыже – 156, марихуаным да кынем тунам 14,9 процентлан шагалрак – 1131 гана – поген налыныт.
Сакырат, ложашат… вашлиялтыт
Наркотик дене кылдалтше преступлений лиймым-укем эн ончычак доказатлаш кӱлеш. А тидым ышташ республикысе МВД-н Экспертно-криминалистический рӱдерын специальный экспертизе-влак отделжын экспертше-влак ик эн чот полшат. Тыште лачшымак могай сомылым шуктат, наркотик улмым кузе рашемдат – тиде да ятыр моло нерген отдел вуйлатышын алмаштышыже Евгений Викторович Стебелев дене мутланышна.
— Мемнан отдел традиционный манме, негызлан шотлалтше 7 тӱрлӧ экспертизым эртара. Тиде, мутлан, почеркым, материал-влакым, молым шымлымаш, — каласкала эксперт. — Тиддеч посна эше 25 тӱрлым эртарена. Нунын коклаште, мутлан, автотехнический, бухгалтерский, видеотехнический, компьютерный, лингвистический да молат.
Мом ойлаш, арам огыл тиде «спецэкспертизе отдел» маналтеш.
— Наркотикым шымлаш мемнан деке кажне кечын гаяк кондат, — мане Евгений Викторович да ӱстембалне кийыше, полиэтилен пакетыш печататлен пыштыме изи пӱтыркам ончыктыш. Датым ончалын, каласыш: — Тидым Йошкар-Ола гыч таче конденыт. Пеленже – экспертизым эртараш кӱлмӧ нерген пунчал. Тыгай документ улмо годым веле шымлаш тӱҥалаш лиеш. Ме рашемдышаш улына: поген налме тиде вещества наркотический але психотропный; наркотик гын, лачшымак могай? Тыгак нелытшым висыман. Тиде шымлымашым онченак вараже титакан еҥым эрык деч посна мыняр жаплан кодышаш палемдалтеш. Нелытше изи гын, кӱчыкрак срок пуалтеш, кугу гын, петырымашке кужурак жаплан шынден кертыт.
Ик изи пӱтыркам приборышто шымлаш да висаш ик шагатат пеле наре жап кая. А эше тиде уверым компьютерыш возыман, сандене чылаже кок шагатат пеле наре шинчылтман. Икана ик пакетыште, мутлан, 300 изи пӱтыркам конденыт ыле. Тунам мӧҥгышкӧ сутка наре жап миен омыл, вет чылажымат жапыштыже ышташ кӱлеш.
Кӧ молан тунемын, тудымак шымла
Рӱдерыште эксперт-влак кажныже тӱрлӧ веществалан шымлымашым эртарат. Вес семын каласаш гын, МВД-н кугыжаныш вузлаштыже шинчымашым погымо деч вара эше гражданский кӱшыл тунемме верлаште кӧ могай экспертизым эртараш сертификатым налын, тидын денак пашашт кылдалтын.
Мутат уке, кажне еҥлан шкенжын шуктымо пашаж нерген каласкалаш йӧнанрак, вет тудо мом да кузе ыштымыжым радамлын умылтарен кертеш. Тиде амал денак Евгений Виктровичат шкеже мо шотышто экспертизым эртара – палдарыш. Тудо, мутлан, наркотик деч посна эше йӱлышӧ да ӱйлымӧ материал-влакым шымла. Иктаж-мо йӱлен але лӱмын йӱлалтеныт гын, палышаш: лачшымак могай веществам кучылтын але могайлан кӧра тиде туткар лийын.
Арака ден бензинын сай але шояк улмыштымат тудак рашемда. Мутлан, пытартышыжым автозаправочный станцийлаште шуэн огыл 92-шо манын ондален ужаленыт, а чынже дене тиде 95-ше лийын.
Иктаж-кушто иктаж-мо пудештмеке, тиде могай вещества лиймымат тудак шымла. Пытартыш допуск манмыже – ботанический экспертизым эртарымаш.
— Наркотикым шымлыме годымат тиде шинчымаш кӱлеш, — ойла Е.Стебелев. – Вет шуэн огыл тыгаят вашлиялтеш: наркотик манын ужалат, а тушкыжо ложашым, сакырым, содым, иктаж эмым, порым темден, молым ешарыме. Тидыже наркотикын нелытшым кугемдаш, а тыге гын, шергынрак ужалаш шонен ышталтын. Ончылий, ӱмаште тыгай случай-влак вашлиялтыныт, а тений эше лийын огыл. Уке, шарналтышым. Икана пӱтынек сакырым гына пӱтырал пыштымым шымлаш конденыт ыле.
Евгений Викторовичын палемдымыж почеш, наркотик дене утларакше 17 да тылеч кугурак ийготан, 50 утла ияш марте, еҥ-влак логалыт. Ончыч нуным чӱчкыдынракше йӱд клуб ден дискотекылаште кученыт. А кызыт тиде ваш ужде ышталтеш: ужалыше ден налше Интернетысе соцкыл гоч ваш возгалат да коклазын полышыжлан эҥертат. Тудыжо наркотикым палемдыме верыш намиен пышта, вара налше тушко мия.
Илыш дене тӧр каят
Тиде экспертын ойлымыж почешак, ончыч кеч-мом шымлаш да рашемдаш нелырак улмаш. Тыште пален налын кертде, эсогыл вес кундемыш шымлаш колташ логалын. Молан манаш гын оборудований ден прибор-шамыч тошто лийыныт. А кызыт илыш ончыко кайыме дене нунат жаплан келшыше улыт. Ынде могай вещества улмым компьютерыш вераҥдыме посна программе-влак шкештак кычал муыт да «вашештат». А тиде вещества-влак базе жапын-жапын уэмдалтеш, сандене пашашт ятырлан куштылемын.
Шымлымашым эртарыме пӧлемыш — экскурсий
Мутланен пытарымеке, Евгений Викторович лабораторийыш пуртыш. Тудын омсаштыже сымыстарышын да тиде паша дене кылдалтдыме мыйын гай еҥ-влаклан ӧрыктарышын тыге возен сакыме: «Лаборатория инструментальных методов анализа». Тушто эксперт чыла вере ончыктен коштыктыш, изирак экскурсийым эртарыш да могай компьютер ден оборудований дене мом, кузе тергыме, шымлыме, рашемдыме нерген каласкалыш. Весымат палдарыш: тыште нимомат шояклаш але ешараш огеш лий – чылажымат видеокамер эскера да войза.
Кум тылзылан ситен
Ӱмаште тӱрлӧ-тӱрлӧ аракам ик КамАЗ кузов тич арестоватленыт, поген налыныт да тиде отделыш шымлаш конденыт. Йодмашлан келшен толшо але шояк йӱыш улмыштым кум тылзе наре ращемденыт. А вара келшен толдымыштым судын пунчалже почеш пытареныт. Но аркам тыглай гына огыт ястаре. Тиде сомылым Нижний Новгородышто посна организаций шукта.
А вес пӧлемыште икмыняр коробка йӱыш шинча ыле. Нунат шымлалташ шке черетыштым «вученыт».
Йӧршеш ынышт лий ыле
Евгений Викторовичын эн кугу шонымашыже – наркоман-влакын чотыштым шагалемдаш.
— Йӧршешат огыт лий гын, эшеат сай ыле. Но тыгай жап эше вашке толын огеш шу, очыни. Мыят ача улам, сандене кушкын шумекыже, икшывына тыгай дене кылым ынже кучо манын аваж дене кызытак тургыжланена. Эргына эше изирак гынат, наркотик — тиде сай огыл манын, умылтараш тыршена. Молан манаш гын наркотик дене апйдаланыше-влакын ийготышт ий гыч ийыш койын самырыкештеш. Тидыжак ик эн чот лӱдыкта.
Илыш орава гай
Ик ик велымже чаманаш гына кодеш, очыни, но тиде отдел эше ятыр жап паша деч посна шинчаш огеш тӱҥал. Южышт осал пашам ыштыде иленак огыт керт ала-мо: шукырак оксан лияш шонен, эре кӧм гынат ондалаш, окмакеш ужаш тыршат. Но илыш – орава гай. Вес гана шкештат нунын гаяк чоя еҥ-влакын оптышышкышт логалын кертыт. Ала тунам весын илышыжым да тазалыкшым аклаш тунемыт…
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА.
Авторын фотожо.
