МАРИЙ УШЕМ

Ӱшаненыт – шуктыман!

Морко районын Йошкар-Оласе землячествыжым кодшо курымын 90-ше ийлаштыже ыштеныт. Тудо жапыштак Курыкмарий да Шернур район-влакын землячествыштат ышталтыныт. Вараже моло кундемын шочшыштат рӱдолаштына иквереш чумыргаш тӱналыныт. Но жап эртыме семын иктыштын пашашт эркышнен, а весыштын, мӧҥгешла, ий гыч ийыш утларак ворана. Тиде радамыш Морко районын землячествыжым пурташ келшен толеш. Таче ме тудын вуйлатышыже, В.М.Васильев лӱмеш МарНИИЯЛИ-н директоржо, историй науко кандидат Е.П.Кузьмин дене мутланена.

Мут толмашеш, 1930 ийыште институтым почмеке,  икымше вуйлатышыже Владимир Алексеевич Мухин Сави морко марий лийын. Евгений Петровичат, 13-шо директор – Морко кундемынак шочшыжо.

 

— Евгений Петрович, ме палена, Морко землячестве моткоч кӱлешан ушем. 1990-ше ийла гыч тӱҥалын, кызыт марте тудым ятыр лӱмлӧ еҥ вуйлатен шоген. Нунын коклаште Марий оньыжа, Марий Эл Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже Анатолий Николаевич Ивановат лийын, молат тиде мер сомылым чолган шуктеныт. А тиде ушемын вуйлатышыжлан сайлымешке землячестве дене Тендан кылда могайрак улмаш?

 

— Чынжымак, Морко землячестве дене кылым Анатолий Николаевич Ивановлан кӧра кучаш тӱналынам. Кугу Ачамланде сар гыч пӧртылшӧ салтак-влак нерген Шарнымаш книгам ямдылыме годымак, а тиде пашам мый 2002 ий гычак шуктенам, тудын дене палыме лийынна. Тунам тудо Марий Эл Правительстве вуйлатышын алмаштышыже Михаил Зиновьевич Васютинын службыжым вуйлатен. Ты жап гычак Анатолий Николаевич тӱрлӧ пашам ыштымашке мыйым ушаш тӱҥалын. Но чолганракын  землячествыште мый 2009 ий гыч тыршаш тӱҥалынам, тунамак активист-влак тӱшкашке пуртеныт. А 2015 ийыште землячестве вуйлатышын алмаштышыжлан сайленыт. Тушто, коеш, мыйын пашам, чолгалыкем эскереныт, шке коклаштышт сайлан шотленыт, векат. Тыге мыйым 2017 ий октябрьыште Морко землячестве вуйлатышылан сайленыт. Йошкар-Олаште илыше морко калык мылам ӱшаным ыштен. Чыным ойлаш гын, тидлан ӧрмалгенамат ыле. Молан манаш гын але марте землячествым, кузе Те палемдышда, кугурак ийготан лӱмлӧ еҥ-влак вуйлатеныт. А тудо жаплан мый  шанче институтын директоржылан пел ий наре гына ыштенам. Сайленыт гын, тугеже ончыко кайыман, пашам ыштыман.

 

— Илыш ончыкта: кажне землячестве моткоч шуко тӱрлӧ шӧрынан пашам шукта. А Морко землячествын пашаштыже вуйлатыше семын Те эн тӱҥлан мом шотледа? Вес семынже каласаш гын, эн кугу тӱткышым могай пашалан ойыраш тыршеда?

— Кеч-могай землячествынат тӱҥ шонымашыже – шке шочмо район, шочмо кундем дене кылым кученак шогаш, тудым лийме семын пеҥгыдемдаш. Йошкар-Олаште илена, пашам ыштена, ешна тыште гынат, тудым мондышаш огынал. Санденак рӱдола ден шочмо район кокласе кылыш эреак «вӱдым шавышаш» улына.

Землячествыште пашана тымарте шочшо йӱла почеш шукталтеш. Тыгодым кажне вуйлатышын шке шонымашыже койшаш. Учёный-гуманитарий семын мый просветительский пашам шукташ кӱлмым ужам. Тачысе илышлан тиде, мыйын шонымаште, моткоч кӱлешан сомыл. Санденак Морко районысо школлашке, клублашке лектын, тӱрлӧ пайрем ден палемдалтше кече-влак годым, мутлан, 1 сентябрьыште, Марий талешке кечын, Марий тиште кечын, моло мероприятийыште, кушто йӧнан, шкенан кундем гыч лекше талешке, историйыште кышам кодышо землякна-влак нерген каласкалена, лекцийым лудына, газетлашкат савыктена. Тидын дене пырля активист-влак кокла гыч кажныже шке ял шотан администрацийышкыже лектын коштеш да калык дене вашлиеш, могай-гынат мероприятийым эртараш полша. Пеледыш пайрем годым кажне ийын рӱдолашке Морко район гыч кугу делегаций толеш. Ме, землячествын еҥже-влак, йӱла почеш нуным Йошкар-Олаште Ленин лӱмеш тӱвыра полат ончылно кинде-шинчал дене вашлийына. Ты пайремланак кажне район шке кудыжым ышта. Ты пашашке землячестват шке надыржым пышта, кертме семын полша.

Йошкар-Олаште идалыклан кок гана Морко районын кечыже эртаралтеш. Икымше ганаже – март мучаште але апрель тӱҥалтыште. Вес ганаже – октябрьыште. Тиде ынде ятыр ий шукталтеш да поро йӱлашке савырнен шуын. Шошымжо Морко районын кугу концертше эртаралтеш. Тунам ме морко калык дене вашлийына, мутланена, кумылан-шамыч куштен-мурат. Тиде мыланна моткоч келша. А шыжым Шкетан лӱмеш театрыште Морко район дене кылдалтше, мутлан, «Элнет», «Салика» спектакльлашке, район администраций вуйлатыше дене пырля шочмо кундемна гыч кугу делегаций толеш. Спектакльлашкыжат утларакше шкенан районын шочшыжо-влакак ончаш погынат. Тунам ме чумыргышо-влаклан саламлыме мутым ойлена, нунын дене мутланена, кинде-сийым пырля авызлена. 

— Землячествым Те ынде идалыкат пеле утла вуйлатеда. Тиде жапыште мо ышталтын? Могай кугурак пашам палемден коден кертыда?

— Оҥай мероприятий шуко лийын. Мутлан, идалык ончыч  майыште эртыше «Народные духовные традиции современности» регион-влак кокласе конференций нерген каласаш лиеш. Тудо Тихон Ефремовын шӱдӧ ияш лӱмгечыжлан пӧлеклалтын ыле. Тудо кок кече шуйнен. Икымше кечынже мероприятий шанче институтышто лийын, эрлашыжым Унчо кундемыш мийыме.

Ӱмаштак Марий талешке кече деч ончыч институтын полатыштыжак «Ӱжаран Унчо вел» книган презентацийжым эртаренна. Тидыже книга нерген районышто веле огыл, республикыштат палышт манме шонымаш дене ышталтын. 

Поро йӱла почеш, икымше сентябрьыште землячествын еҥже-влак шочмо школышкышт изирак делегаций дене каят. Мутлан, мый ӱмаште Шеҥше школышкем мийышым. Тушто йоча, туныктышо-влак дене вашлиймашым эртарышна, пӧлекым кучыктышна.

Кажне ийын 26 апрельыште, Марий талешке кечын, моткочак сай, поро «Талешке сорта» йӱлана шукталтеш. Тиде кечын Чавайнын памятникше деке Морко землячествын пӱтынь активше лектеш. Умбакыже ме Йошкар-Олаште Морко районын чапланыше шочшыжо-влаклан почмо Шарнымаш оҥашт воктеке кажныштлан пеледышым пыштен эртена. Нунын коклаште Совет Ушем Герой-влакат улыт. Мо куандараже: ты йӱлам шуктымашке ий гыч ийыш мемнан деке утларак да утларак еҥ ушна. 

— Те моткоч шуко мер пашам шуктеда: Марий национальный конгрессым, Российысе военно-исторический обществын Марий Элысе отделенийжым, Морко землячествым, Марий шанче институтым вуйлатеда. Тыгодымак «Движение поддержки общественных инициатив» республикысе толкынын ныл координаторжо-влак кокла гыч иктыже улыда. Тынар шуко вере пашам шукташ жапшым кузе муыда?

— Чыным ойлаш гын, чылажымат кузе шуктыман манын, тӱҥалтыш жапыште шкежат тургыжланенам. Но кумыл уло гын, чыла ыштен шукташ лиеш улмаш. А ӱшанен пуымо пашам ӱшанлынак шуктет гын, лектышыжат лиеш. Эн тӱҥжӧ: кеч-могай пашаште шке йырет шкеч гаяк шонышо да икоян еҥ-влакым чумырен моштыман. Тунам веле чыла ышталтеш, нигуштыштыжат паша огеш эркышне.

Кеч-могай вуйлатыше чумыр пашам, кажне активистым кўлеш семын виктарен моштышаш. Мыйын йырем коло наре активист погынен. Активыште еҥ-влак тӱрлӧ сфер гыч улыт. Но шкеже гуманитарный, научный, культурный сферыште пӧрдам гын, йыремат тыгаяк еҥ-влакак погыненыт. Кугурак ийготан, кугу опытан-шамычат, самырыкрак-влакат улыт. Нунын коклаште, мутлан, Олег Николаевич Тихонов, Юрий Захарович Петров, Василий Александрович Пектеев, Олег Арсентьевич Сергеев, Лидия Васильевна Семёнова, Наталья Васильевна Пушкина, Зинаида Николаевна ден Вячеслав Валентинович Александровмыт, Родион Сергеевич Алексеев, Валерий Иванович Андреев да икмыняр молым палемдыман. Нунын коклаште вес районышто шочын-кушшо, но мыланна уло кумылын полшышо-влакат вашлиялтыт.

Президиумышто кок алмаштыше: Татьяна Николаевна Степанова ден Людмила Яковлевна Григорьева — улыт. Людмила Яковлевнаже тушто веле огыл, шанче институтыштат – алмаштышем. Анатолий Николаевич Иванов тымарте землячествым кужу жап вуйлатен, а кызыт – советникна, каҥашым пуышо еҥ.

Шкемын жапем шыгыр годым южо мероприятийыш, вашлиймашке але мутланымашке активист-влакым колташ верештеш. Нуно кажне погынымашыш коштыт, мероприятийым эртараш полшат, тыгак тӱшка чондайыш шке надырыштым пыштат. А окса деч посна нигузе огеш лий, вет пӧлекымат, молымат налман.

 

— Кеч-могай организацийын шке паша планже уло. Тенданат тыгак докан. Ончыкыжым Морко землячествыда дене могай пашам ворандарен колташ палемденда?

— Кажне гана идалык мучаште ме У ийым вашлияш пырля чумыргена. Тидат мемнан поро йӱлана. Тидлан лӱмынак кафем айлена. Туштак эн ончычак изирак погынымашым эртарена. А январьыште кугу погынымашышыш чумыргена. Тунам идалыкаш пашанам иктешлена да мом ыштышаш, планыш пуртышаш нерген мутланена, мероприятий-влалан вуйын шогышо, ответственный манме еҥ-влакым палемдена, каҥаш-влакым колыштына.

Ыштышаш паша моткоч шуко. Но эн тӱҥжӧ коклаште ме ӱмашсе семынак теният Пеледыш пайрем кечын, тыгак «Финн-угор тӱнян тӱвыра столицыже-2019» проектышке, Морко районышто эртарыме кугурак мероприятийлашке, икмыняр книгам ямдылымашке да савыктымашке ушнаш, Морко районысо самырык поэт, прозаик да драматург-влаклан семинарым эртараш палемденна.

— Евгений Петрович, тугеже чыла шонымыда шукталтше, пашада умбакыжат ушныжо да куандарыше лектышан лийже. Тек Морко землячествын шуктымо сомылжо Йошкар-Олаште да районышто веле огыл, а пӱтынь республик мучко толкыналт йоҥгалтеш да моло землячестве-влаклан пример шотеш лиеш.

— Тау.

ЛЮБОВЬ КАМАЛЕТДИНОВА мутланен.

Фотом еш альбом гыч налме.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий