Пошкырт кундемысе марий ӱдырын почеламутшылан семмастар-влак кызыт пеш чолган мурымат возат. Нуно сцене гыч, марий радиошто чӱчкыдын йоҥгалтыт. Газетнан тачысе унаже — Алевтина Баязитова. Тудо Пошкырт кундем Калтаса район Амчемучаш ялыште ила. Шке жапыштыже тудын дене пырля Йошкар-0ласе тӱвыра училищыште тунемынна, самодеятельный театрлан режиссёр-влакым ямдылыме пӧлкам пытаренна. Но Алевтинан поэзий мастарлыкше тунам шижалтын огыл. Илыш чынжымак южгунамже ӧрыктара: ийгот ешаралтме дене ты але вес айдемын шылын кийыше ойыртемалтше мастарлыкше тӱжваке лектын кертеш улмаш. Тудын дене ме шукерте огыл Йошкар-Олаш толмыж годым вашлийна. Толмо амалже почеламут книгам лукташ шонымыж дене кылдалтын улмаш.
— Алевтина, мыняр книган авторжо улат?
— Кызытеш кум книгам луктынам. Икымшыжым («Эрвел чинче») 1995 ийыште лукташ сылнымут мастар Валерий Абукаев полшен. Кокымшо «Чоныштем илет» маналтын. Кумшо «Олмпу пеледме пагыт» книгам Йошкар-Олаште Марий писатель ушем полшымо дене лукмо. Теве ынде нылымше книгалан почеламут ситышын возалтын. Тидын шотыштак Писатель ушем вуйлатыше Светлана Архипова дене мутланаш толынам. Чыла сай лиеш гын, шыжылан лукташ мутланен келшенна.
— А такшым кызыт кушто, могай пашам ыштет, вет почеламут возымо дене гына шийвундо ок тол?
— Мый кызыт Нефтекамск олаште марий калыкым ушышо кас, дискотеке-влакым эртарем. Мотор ӱдыр Элиза Канданова дене пырля Пошкырт кундемысе марий районлаш, олалаш концерт дене коштына. Пеленна вес самодеятельный артист-шамычымат ӱжына. Йолташ-влак дене пырля Нефтекамскыште «Эрвел» ушемым ыштынена. Кызытеш тудым официально регистрироватлен огынал, но шыжым ты пашам шуктынена.
— Шке жапыштыже тӱвыра училищым тунем лекмет илышыште кӱлеш лийын мо?
— Училище деч вара 17 ий шочмо ялысе клубышто художественный вуйлатышылан ыштенам. Тушто пеш чапле кок йоча колективым — «Ший онгыр» ден «Ош пеледышым» — чумыренам. Нуным эсогыл республикысе президентым вашлиймашкат ӱжыт ыле. Образцовый лӱмым налын ышна шукто, ешаҥмылан кӧра Нефтекамскыш илаш кусненам. Илыш тыге савыралын, авам кугу ийготан, ончаш кӱлеш, кызыт угыч ялыште илем. Пашаш олашкак кудалыштам. Мӱндыр огыл, сандене нелылык уке.
— Мураш шукерте огыл веле тӱҥалынат вет?
— Чын. Динар Гизатуллинын полшымыж дене шкемын икмыняр почеламутлан аранжировкым ыштен мураш тӱҥалынам. Марий кас-влакым эртарыме годым тидын деч посна огеш лий.
— Почеламутшым кунам возаш тӱҥалынат?
— Школышто тунеммем годымак. Вара «Ямде лий», «Кугарня» газетлаш, «Ончыко» журналыш колтен онченам. Теве кызыт Йошкар-Олаш толмеке, филармонийыште лиймем годым, «Ончыко» журналыште шкемын мутемлан Евдокимов-Тойварсын возымо семжылан савыктыме мурым ужынамат, моткоч ӧрынам да куаненам. «Эрвел марий» ансамбльын репететицийышкыже хормейстерышт Людмила Пашуткина мияш ӱжын. А туштыжо лач мыйын мурым репетироватленыт. Мый ты мурым нигунам колын омыл, но тудо моткоч келшен. Вет почеламутлан семым возаш разрешенийым кажне семмастаржак огеш йод. Келшышыжым интернетыште ойырен налыт да семым пыштат. А южышт шке семыштлан возашак йодыт. Эн первый 1998 ийыште мурызо Эльвира Попован йодмыж почеш, Влад Николаевын семжылан «Тый улат» почеламутым возенам. Тудо годсек Эльвира дене сай йолташ улына. Вара Влад Николаев «Ну молан, ну молан…» почеламутемлан семым возен да шкак йоҥгалтарен. Тиде корнылаланак Лидия Васильева семым келыштарен. Тыгак эркын муро-влак лекташ тӱҥалыныт. Александр Речкин, эсогыл Сергей Маков, Светлана Яндукова да молат семым возеныт. Почеламут сборник-влак лекмеке, шукышт мурыш савырненыт.
— Шкеже концертыш мурызо семын икымше гана кунам лектынат?
— 2015 ийыште тиде лийын. Теве ынде угыч 190 наре почеламутем погынен, сандене вес книгам лукташ шонем. Эшежым у книгашке почеламутшымат мурылан келыштарен, припев дене возем. Самырык мурызо-влаклан полшык лийже манын шонем. Молан манаш гын тӱҥалше мурызо-влак эре гаяк йодмаш дене лектыт. Мутлан, Ший Алиса, «Вената» дуэт, Галина Якушева, Любовь Смирнова, Андрей Герасимов, Руслан Никифоров, Чубайс да икмыняр моло дене кыл ышталтын. Шкаланемат тений кок у мурым ыштенам. Но мый шкемым мурызылан ом шотло. Концерт дене лекме годым южгунам чон йодмо почеш муралтен кертам. Марий Эл радиошто икмыняр мурем йоҥга.
— Поснак пытартыш жапыште кумылетше нӧлталтымыла чучеш… А кузе почеламут шочеш?
— Чылажат — кумыл почеш. Иктажше йодын толеш гын, мый ик мурылан кум вариантымат серен кертам. Келшышыжым ойырен налаш темлем. А кунам илышыште иктаж-мо тугай кумылым нӧлтышӧ, але мӧҥгешла, кумылым волтышо лийын кая, иканаште вич почеламутат шочеш.
— Тӱҥ шотышто мо нерген возет?
— Чыла нерген. Марий калыкым, шочмо верым, икте-весым йӧратымаш нерген. Вет илышыште чылажат йӧратымаш дене кылдалтын. Ача-ават икте-весым огыт йӧрате гын, ом шоч ыле…
«Йӧратымаш — уна,
Кӱлеш ӱстеторыш шындаш.
Тудын дечын посна
Огеш лий тӱняште илаш.»
Мутлан, Алиса Мельникова ачай нерген мурылан корнылам возаш ойдын. А мый ныл ияшак ача деч посна кодынам. Тудын кумылжым шижынжат, паленжат шуктен омыл. Могай муро лекмым Марий Эл радио дене йоҥгалтме гоч аклен кертыда. Такшым, кумыл уло гын, почеламут шкак шочеш. Мутлан, мый апрельыште гына 35 почеламутым возенам.
— Шке жапыште молан лачшымак Йошкар-Олаш тунемаш толынат?
— Изи годым Йошкар-Ола гыч марий театрын артистше-влак кеҥежлан ик гана веле мият ыле. «Ӱжара модмо годым» спектакльым шарнен кодынам. Тугай лӱмлӧ артист-влак модыныт, автографым налын кодаш тыршенна. Санденак Йошкар-Оласе тӱвыра училищыш тунемаш каенам. Но мый тунам моткоч вожылшо лийынам. Тидлан кӧрат тунемме годым мый — ялысе ӱдыр — шкемым пешыже ончыктенжат кертын омыл. А ийгот ешаралтме, уш-акылым погымо дене койыш-шоктышат пойдаралтеш да вашталтеш, юмын пуымо мастарлыкат тӱжваке лектеш. Мыйын чыла тиде вараш кодын палдырнен. Кызыт ынде шкемым ончыктенат, еҥ-влак дене мутланенат, кылымат ыштен кертам манын шонем. Мутат уке, училищыште тунеммат тидлан сай негыз лийын.
— Тыйын тынар почеламутетлан муро йоҥга. Окса шотышто лектыш уло мо?
— Ты шотышто илышым мый социализм пагытыште кушшо еҥ семын умылем манаш келшен толеш. Санденжат почеламутым возаш йодшо-влак шукын улыт, очыни. Таклан огыл тыгай корнылат шочыныт:
«Ош тӱняш унала толынам,
Унала толмаштат илыман.
Садланак кажне илыш кечем
Лийже сӧрале, чечен.
А кунам огеш код ӱнарем
Да эрталын кая ӱмырем,
Ончалам мые илыш корнем
Да манам: кодын сылне мурем».
Шуктымо пашам илаш ситыше оксам конда, а утыжо — нимолан. Чылажак илышыште окса дене висыман огыл.
— Марий ӱдырамашын пиалже ешыште, тыйын ты шотышто кузерак?
— Еш дене илен онченам. Чаманен каласыман, пелашем илыш дене чеверласен. Юмылан тау, авам эше ила, йолымбалнак улеш. Йӧратыме еҥем уло. Но чыла тидын нерген мый ынем ойло: пиал шыпым йӧрата.
С.Носова.
Снимкыште: А.Баязитова.
