Марий еҥлан Кугече — пӱртӱсыштӧ илыш ылыжме кече. Ош Сандалык тӱҥ Юмын Йӱксӧ корно лӱҥгалтыш пелен мландӱмбалсе илыш ылыжын. Пайремын тӱҥ ойжо порсын лӱҥгалтыш ӱмбалан муно гыч илян-шамычын ылыж лекмыж дене кылдалтын. Лӱҥгалтышын кумылжо — тичаш ташлама пура коркан оварген илышым тӱзатыме вий-куатше. Таклан огыл Кугечылан кечыжат модын лектеш, маныт. Эшежым шке йӱлам шотлышо кажне марий еҥ ты пайремлан иктаж-мом да уым чия. Ӱдырамаш-влак лӱмын у тувырымат ямдылат. Марий тӱр рӱдер (вуйлатышыже Ираида Степанова) ден Йошкар-Оласе «Марий кумалтыш» общине «Кугечылан у тувыр» фестивальым тений кокымшо гана эртареныт.
Фестиваль «Мари» сийгудышто лийын. Ончыч Кугече кумалтыш йӱлам шуктышт. Пайремлан ямдылыме ӱстел кажныжын ыштен кондымо чес дене пушланен. Мелна, туара, кӱжгинде, кум тӱрлӧ когыльо, чыве шыл, шоҥешталтше пура… — чылажат марий еш пайремысе семын лийын. Кугече Юмылан Йошкар-Оласе общинын тӱҥ онаеҥже Юрий Тушнурцев пелештен. Кумалтышым эртарымаште эреак полшен шогышо икмыняр йолташлан теркупшым чиктыме деч вара Кугече муным вашталтыме йӱлам эртарышт, кочкышым авызлышт. Ташлама корка дене пура йӱымаш йӱлашке пайремыш толшо-влакымат ушышт. Пура коркам кучен, йыр дене куштен, йӱышым подылыныт. Эшежым куштымо семжым шӱвырзӧ луктын. Торъял вел марий Василий Кузнецов тудым пеш мастарын шоктен. Кугече лӱҥгалтышымат залыштак ончылгоч келыштареныт.
Марий тӱран тувыр-шовырым чийыше-влак пеш сылнын койыч. Ӱдырамаш-влак веле огыл, пӧръеҥ-шамычат, эсогыл изи ньога-шамыч лийыныт. Мутлан, М.Шкетан лӱмеш кугыжаныш драме театрын артистшеАлина Егошина ден Марий самырык театрын директоржо Александр Бирюков эсогыл Мария лӱман изи ӱдырыштланат мотор у тувырым чиктеныт. Ираида Степанова шкежат пайремлан у тувырым ямдылен. Тыгайже залыште шукын лийыныт. Кажныже шке ыштыш-кучышыжым вара тӱшка калыклан модель семынат ончыктен кертын.
Вургемым «Марий вургем мастар» да «Марий вургемым чийыше» номинацийлаште ончыктеныт. Иктыштыже марий тӱран костюмым ыштыше еҥым шкенжым ужынна гын, кокымшыштыжо пӧлеклыме але налме тувырым презентоватленыт. А марий вургемым таче мастар-влак чынжымак ойыртемалтшым ыштат улмаш. Кимдмастар-шамыч Оршанке районысо Тошто Крешын да Чирки, Кужэҥер район Марий Шой, Визым ялла, Йошкар-Ола, Звенигово гыч толыныт. Теве Морко ӱдыр Роза Парфилова марий орнаментан тӱрлӧ сылнештарышым, арверым шер гыч ышта. Пайрем вургемжылан кӧржым, шӱйыш сакышым, кидшолым, ӱштым келыштарен ыле. Эсогыл сумкажат шер гыч ыштыме лийын. А теве икымше тувырым ыштыше Людмила Ибраевалан Ираида Степанова пӧлек шотеш, «мастар деч име» манын, символический имымат да сертификатым кучыктыш.
«Энсай» салонлан тений 15 ий темеш. Тудым Александр Степанов вуйлата. Пайремыште салонын у тувыржо-влакым ончыктышт. Вара марлан кайышашлык ӱдырлан мом да кузе чийыме шотышто мастер-классым эртарышт. Фестивальым Кугечылан погымо чес ден темше ӱстелторыш шинчын мучашлышт.
Тенийлан «Марий тӱр рӱдер» «Открой мир марийской вышивки» проектым илышыш шыҥдарышашлан Россий президентын грантшымат сеҥен налын. Тудын тӱҥ шонымашыже — марий тӱрым кумдан шараш да калыкыш лектын коштмо экспедицийла гоч шуко орнаментым погаш да мастер-класс-влакым эртараш. А тыгай экспедицийже Российыште тӱшкан илыме марий-влакын кундемыштышт лийыт. «Кугечылан у тувыр» фестиваль – ты проектын ик ужашыже.
С.Носова
