Кодшо арняште республикысе мӱкш ончышо-влакын «Марий отар» мер ушемыштын тӱшка погынымашышт эртен. Тушто кодшо ийысе лектышым иктешлыме, тений шуктышаш паша радамым каҥашыме.
Погынымаште утларак кугу тӱткышым ончыч палемдыме план гыч мом ыштен, илышыш шыҥдарен шуктыдымо, ончыл йӧным шымлыме йодышлан ойырымо, тыгак мӱкш ончымо пашаште лийше ятыр вашталтыш нерген ойлымо. Кызыт республикыштына 2,5 тӱжем еҥ 45 тӱжем мӱкш ешым ашна. Но ныл ий ончыч почмо ушем радамыш 170 еҥ веле пурен. Конференций деч ончыч районлаште эртарыме погынымашлашкат толаш кумылан-влак шагалын лийыныт.
Кундемыштына тулымо мӱйлан «Марий отар» брендым налме йодышым шукертак тарватыме. Ынде веле тудым, оксам тӱлымек, лишыл жапыште налын шуктена манын увертарышт. «Шӧртньӧ нектар» производственный потребительский кооперативым нелын почмо, тудо але тӱҥалтыш ошкылым веле ышта. Параньга районысо мӱкшызӧ А.Кислицынын озанлыкше негызеш мӱкшым вопшышто ашныме отарым почаш палемдыме ыле да бизнес-планымат ыштыме. Кызытеш тиде йодыш рашмедалтде кодеш. Мер ушемын шке сайтшым почын шуктымо огыл, юристым кучаш кызытеш йӧн уке. Мом ыштен шуктымо огыл, тудым тений илышыш шыҥдараш палемдыме.
Ончыкыжым Чарла кремльыште мӱйым да мӱкшын пуымо моло продукцийым ужалыме посна павильоным, тоштерым почын уэмдаш лийме. Вет кремльышке ий еда тӱрлӧ кундемла гыч ятыр турист толеш. Нунылан марий кочкыш-йӱышым темлаш, йӱла дене палдараш келшыше йӧн почылтеш. Тыштак тений 12-14 августышто Мӱй спаслан пӧлеклалтше ярмиҥга эртаралтеш. Тений августышто Башкортостаныште «Элнан эн сай мӱкшызыжӧ» конкурс эрташ тӱҥалеш. Марий Эл гычат тушко колтышаш еҥым палемдаш тӱҥалыт. Кызыт Сеҥымаш кече вашеш сарын участникше-влаклан ушем член-влак кажныже мӱйым пӧлеклаш ямдылалтеш. Кеҥежым республикысе кок ончыл отарыш лектын, семинар-совещанийым эртараш палемдыме.
Мӱкшызӧ-влакын чодыра фонд дене пайдаланыме шотышто ончыч ятыр йодышышт лектын гын, ынде шукыжым рашемдыме. Сандене чодыра да сонар озанлык министр А.Шургинлан тиде гана йодышыжат лийын огыл гаяк. Алексей Ивановичын мутшо почеш, кызыт республикыштына 20 тӱжем наре гектар мландыште тыгыде вондер кушкын шогалын, тыгай кумдыкын озаже уке. Тыге кажне районышто мӱкшызӧ-шамыч отарым вераҥдаш, нектарым ойырышо кушкылым ончен кушташ мландым налын сеҥат. Лишыл кок тылзе жапыште яра кийыше мландылан инвентаризаций эртышаш. Тунам мӱкшызӧ-влаклан кушто могай кумдыкым ойырен налаш лийме йӧн рашемдалтеш.
Тыгай цифрымат кондышт: кызыт республикыштына 111 тӱжем еҥ регистраций деч посна пашам ышта да нимогай налогым ок тӱлӧ. Тидлан кӧра республикна талукышто страховой фондыш бюджет гыч 680 миллион теҥгем тӱлен. Тений гына пенсийыш лекме ийготыш шушо 67 еҥлан пенсийым тӱлаш тӱҥалаш тореш лийме. Паша стажышт ситен, кӱлеш наре баллышт погынен огыл. Сандене мӱкшызӧ-влакат тидым шотыш налшаш улыт. Вет кызытеш шагал огыл мӱкшызӧ шке озанлык семын гына тырша. Нунылан ИП-м але фермер озанлыкым почаш темлышт.
Ынде мӱкш ончышо, отарым кучышо-влакым 2018 ий январь гыч у вшталтыш вуча. Вет кызыт тыгай сӱрет вашлиялтеш: мӱйым да мӱкшын пуымо моло сатум уремлаштат, тӱвыра учрежденийлаштат, моло вереат нимогай документ деч посна ужалат. Ончыкыжым тидлан мучаш ышталтшаш. Россий Ялозанлык министерствын пунчалже почеш, мӱйым ужалыше кажне мӱкшызын ветеринарно-сопроводительный манме документше лийшаш. Ветеринарий сертификатым электрон йӧн дене пуаш тӱҥалыт. Регистрацийым эртымек гына ветеринарий шотышто федерал кугыжаныш увер системыш пураш права пуалтеш. Тыгай документым Россельхознадзор управлений ямдылаш тӱҥалеш. Тудын Марий Элысе пӧлкажын специалистше-влакым Ялозанлык да продовольствий министерстве верланыме (Красноармейский урем, 41 пӧрт, 330, 331 каб.) оралтыште муаш да нунын полшымышт дене документым ямдылаш лиеш. Сертификатын тӱҥ задачыже – мӱйым ужалышын чынжымак отарже, шке озанлыкше, мланде участкыже улмым рашемдаш. Чын, тиде паша але у, умылыдымашат лектын кертеш. Сандене специалист-влакын каҥашыштлан эҥертыман. Тыгай йодышымат рашемдышт: мӱкшызӧ отарым вес регионышто, мутлан, Киров областьыште куча, но шкеже Марий Элыште ила гын, документым мӱкшым ашныме кундемыште ямдылыман.
Тыгай увер денат палдарышт: республикштына Звенигово, Оршанке, Кужэҥер, Параньга районлаште ветлабораторийым петырыме. Сандене ынде нине районласе мӱкшызӧ-влаклан ветеринарно-санитарный паспортым ышташ каяш, тыгак колышо мӱкшым шымлаш вес районлашке але республиканский ветлабораторийыш наҥгаяш перна.
Башкортостан Республикысе Мишкан район Тӧргемдӱр ялыште илыше, ВДНХ-н ший да бронзо медальже дене палемдалтше уста мӱкшызӧ В.Зайниевын опытшо дене палдарымыжым чыланат моткоч тӱткын, манмыла, пылышым шогалтен колыштыч. Вет тудо пӱтынь Башкортостаныште мӱкшавам лукшо ик эн тале специалист семын палыме. Вениамин Николаевичын лӱмжым ынде ятыр моло регионышто палат да тудын полышыжлан эҥертат. Тудо шошым да кеҥеж тӱҥалтыште чылаже 2,5 тӱжем марте самырык але тӱж авам ямдыла да ужала. Тылеч посна мӱкшым пакет денат темла. Мӱкшава шӧрым ямдылыме опытшо оҥай. Тыгак шӱремӱкш личинке гыч эмлыше виян препаратым ямдыла. Ятыр шыркам, пергам, прополисым пога. Чылаже 17 тӱрлӧ сатум ямдыла. Мӱйым ятыр кундемыш колтен шога. Отарже пеленак «Омарта ӱмбалсе омо» эмлыме-тазаҥдыме профилакторийым почын. Тушко мӱкш ешын куатше, шӱлышыж дене эмлалташ, тазалыкым пеҥгыдемдаш ятырын коштыт. Эшеже Зайниев шкежак отарыште кучылташ келшыше ятыр ӱзгарым шонен луктын ямдылен.
Правительстве председательын алмаштышыже, ялозанлык да продовольствий министрын пашажым жаплан шуктышо А.Краснов тыгай шонымашым ойлыш: мӱкшызӧ-влак ончыланышт шындыме задаче-влакым лачак тӱшкан погынен, каҥашен, пырля гына илышыш шыҥдарен кертыт. Вет мӱкшат шкетше илен ок керт, лачак чумыр ешыште гына ӱмыржым шуен, пайдам конден сеҥа. А «шере отрасльыште» тыршыше-влаклан кугыжаныш кучем полшаш эреак ямде.
Снимкылаште: республикысе мӱкш ончышо-влак ушем вуйлатыше В.Южаков, тудын алмаштышыже Ю.Грязин (пурлаште) да Башкортостан гыч толшо тале мӱкшызӧ В.Зайниев; конференций годым.
В.Смоленцевын фотожо.
