Пошкырт велне марий-влак Марий кундемыште илыше кок шагатлан эррак кынелше улыт. «Туге гынат, ме тендам рӱдӧ, тӱҥ марийлан шотлена», — маныт нуно. Шукерте огыл мемнан деке унала Краснокам район гыч кок марий онаеҥ — Олег Байдуганов ден Владимир Дмитриев — толын кайышт. Куан уверышт дене пайлалтыч: шке кундемыштышт марий кумалтыш кок общиным юстиций министерствыште регистрироватленыт. Ынде Краснокам районышто кум тыгай общине уло: Музякыште, У Пура да Арлан яллаште. Йошкар-Олашкыже общиным регистрироватлыме дене кылдалтше кагаз пашам виктараш лӱмын толыныт улмаш.
Музякыштыже ик эн ончыч общине ышталтын. Тудын пашажым верысе озанлык вуйлатыше Геннадий Баймурзин виктара, онаеҥ семын В.М.Шайдуллин шога. Тудо Пошкырт кундемыштыжат ик эн пагалыме да илалше онаеҥ. А теве Олег Байдуганов Пура ялысе общинылан мутым куча. Тудлан эше Я.М.Аптриев полша. Пура ялже кокыт уло: иктыже — Тошто, весыже — У. Олег Кузьмичын каласкалымыж почеш, Пура кундемыш марий-влак Чолман эҥер дене кӱзеныт, Ош Виче эҥерыш кусненыт, вара Танык изи эҥерыш вонченыт. Мотор ерым ужын, канаш шогалыныт. Каныме годым пурам шолтеныт. Но ала-могай татыште пураже тусо ерыш велалт каен. Тыгак Пура ер гыч Пура илем каен. Но, илен-толын, ял йӱлен. Тиде 1924 ийыште лийын. А марий калыкын йӱлаже почеш, йӱлышӧ олмыш суртым угыч шындаш ок лий, сандене ялге кожлан верыш илаш кусненыт. У илемым У Пура манын лӱмденыт.
Жап эртыме семын чодыран кундемыште, Аншар ден Юразе кок эҥер коклаште, эрвел марий-влак шкаланышт отылан верым келыштареныт. Но совет жапыште верысе кучем кумалаш чаракым ышташ манын, тудо верыш эмлымверым нӧлтыктен. Но саман адак вашталтын, эмлымверым вес верыш, Куяново поселкыш, кусареныт. А олмыжым марий-влак угыч отыш савыраш шонен пыштеныт. Сандене, пырля погынен, тусо кодшо тошто оралтым рончен, кумдыкшым эрыктеныт, тӱзатен шынденыт. Садерымат угыч шындаш тӱҥалыныт: куэм, тумым, пистым, кожым.
Кодшо ийын Пура, Керемет яллаште илыше марий-влак тушко икымше гана кумалаш лектыныт. Марий Эл, Татарстан гыч онаеҥ-влак миеныт. Тусо Керемет, Тумерсола марий ялла воктенат ото-влак улыт. Кумалмашке калык пеш шукыжак лектеш манаш огеш лий гынат, вес районла гычат толшо-влак улыт, палемдат онаеҥ-влак.
Нине ныл ялже чылт марий улыт. Тушто 1200 наре марий ила. Эше Манякым ушештарен кодыман. Марий кумалтышымат тушто ожнысек эртареныт. Отым тушто Юмылан пумаш вер маныт. Юмо, калык йӱлам палышыже районышто уке огытыл. Вячеслав Шайдуллинын тӱҥалме чимарий йӱлам ылыжтен колтымо пашам шуйышо самырык онаеҥ-влакат улыт. Лишыл жапыште Краснокам районысо моло кугурак яллаште — Пӱрнышыштӧ, Ӱлыл Такияште да Корийыште — тыгак марий кумалтыш общиным ыштынешт.
Марий калык ты кундемыште шке йӱлажым, тӱвыражым арален, шуэнак толеш. Йӱла пайрем-влакымат эртарат. Теве Семык нунын дене кажне ийын кугу марий йӱла пайрем семын эртаралтеш. Тений теве Корий ялыште тудым тӱшкан погынен эртараш палемденыт. Верысе клубышто «Локама» марий фольклор ансабмль пашам ышта. Тудым Людмила Шамшукова вуйлата. Шукерте огыл участникше-влак Йошкар-Олаште эртыше Ӱярня пайремышкат толын коштыныт, шке мастарлыкыштым ончыктеныт. Кеч ты кундемыште татар, руш, башкир-влак илат, но нунын коклаште марий-влак шке йылмышт, йӱлашт, чиемышт, койыш-шоктышышт дене поснак ойыртемалтыт. Тидлан Марий Эл дене кылым кучымыштат полша.
Светлана Носова.
Снимкыште: О.Байдуганов тӱҥ марий онаеҥ Александр Таныгин дене пырля; «Локама» ансамбль — Йошкар-Олаште.
М. Скобелевын фотожо.
