Теле. Ечызе-влакын тургымышт. Чевер кече кӱшычын шыргыжеш, чатлама йӱштӧ ма, пӱсӧ мардеж вошт шӱтен лекшаш гай шиялтара ма ечызе-влак садак, нимом ончыде, тасма гай шуйналтше ечыгорно дене пикшла чымалтыт, кунамже тура курыкышко кӱзат, тшка таҥасымашлаште вийыштым тергат.
Таче лудшына-влакым гыч Студент-влакын тӱнямбал кӱкшытан теле универсиадыште Марий кундем лийше кок мотор ӱдырамаш, тале спортсмен, дене палымым ыштена.
Иктыже – Кужэҥер районын ӱдыржӧ, варажым ече дене спорт мастер нормативым шуктышо, физический культурын отличникше, СДЮШОР-ышто тыршыше тренер-преподаватель Ольга Никандровна Бусыгина (Васильева).
Шочмо кундем вийым пуэн
Ольга изинекак спортлан кумылаҥын: моло йоча семынак кеҥежым куржталын, велосипед дене кудалыштын, южгунамже мечымат чумен, а телым ечыгорнышто лум пуракым тӱргыктен. Йошкар-Оласе Марий кугыжаныш пединститутын физический культур да спорт факультетышкыже тунемаш пурымекыже, спортын ты видше дене эшеат пеҥгыде кылым кучаш тӱҥалын. Кажне кечын кум гана тренировко сай результатыш конден. Варажым ӱдыр тале ечызе семын ойыртемалтын, республикын чапшым арален.
Республикын командыштыже, тыгак кандаш ий СССР-ын студент сборныйыштыжат лийын. Пермьыште эртыше студент-влакын спартакиадыштышт вич километр кужытан таҥасымаште ече дене спорт мастер нормативым шуктен.
– Ече спортышто шкан гына ӱшанаш кӱлеш, – манеш О.Бусыгина. – Вич километрыш тунам Совет ушемыш пурышо пӱтынь элла союз гыч эн тале ечызе-влак лектыныт.
Спорт дене таҥлалтме айдемым пеҥгыдемда, йолташым муаш полша. Ме кызытат икте-весе деке унала коштынна, а студент жап эн сай шарнымашым коден.
Тӱнямбал теле универсиадыште – кок гана
Ольга Никандровна 1981 ийыште Испанийыште Студент-влакын тўнямбал теле универсиадыштышт 11-ше верым налын. А 1983 ийыште, ындыжым Болгарийыште, тыгаяк сынан таҥасымаште Ольга изиш почешрак кодын, чыла коклаште 25-ше лийын. Амалже теве кушто. Тренерын йоҥылышыжо: ончыч 800 метр кӱшнӧ, вара ӱлнӧ тренироватлалтыныт. Таҥасымаш кӱшнӧ эртен. Тыге организм тунем шуын огыл. Вет тидын дене спортсменын результатше чат кылдалтын.
– Ялысе тыглай ӱдырлан йот элыште лияш, тӱнямбал кӱкшытан таҥасымаште вийым тергаш – моткоч кугу куан, чап, – шарналтен каласкала О.Бусыгина. – Студент жапыште шке кундем деч посна йот эллашке лекме, верысе пӱртӱс, калык дене палыме лийме, чылажымат шке шинча дене ужмо мыланна ӱмыр мучкылан сай шарнымашым коден. Универсиаде гыч ача-авамлан, тренеремлан, пелашемлан, йолташ ӱдыремлан пӧлекымат конденам.
Спортсменлан эн тӱҥжӧ – вес тале ечызе-влак дене стартыш лектын таҥасаш, шке результатым саемдаш, опытым погаш. А Ольга Бусыгина лӱмлӧ ечызе-влак Галина Кулакова, Раисия Сметанина дене пырля ямдылалтын. Шке кундемыштыжат Валерий Исаев, Михаил Токарев, Нина Селюнина (Рочева) дене ик ечыгорнышто куржталыныт.
Ача-ава семынат лийман
Кызыт Ольга Никандровна ӱдыр-рвезе-влакым куштылго атлетикылан кумылаҥда. Воспитанникше-влак сай результатым ончыктат, тренерыштым пагалат. Тренерлан тӱҥжӧ – икте-весым умылымаш. Тиде уло гын, результатшат саемеш.
– Мый йоча-влакым йӧратем. А тренер-преподавательлан тидыже кӱлешак. Кажныжын чоныш посна «корным» муаш тыршыман. Вет еҥ-влакын организмышт тӱрлӧ. Тидымат шотыш налман. Иктылан ик нелыт ок сите, а весылан тиде нелытак утыждене лийын кертеш. Тышке капкылым шуараш толыт. Секцийыш коштшо гыч кажныже тале спортсмен ок лий, но ик-кок еҥже садак кугу спортыш лектеш. Адакшым мӧҥгыштат тӱрлӧ ситуаций лийын кертеш. Тидымат палыман. Тренерлан южгунамже ача-авмат вашталтыман. Тылеч посна ача-аваж дене пеҥгыде кылым ыштыман. Умылаш, ваш-ваш полшаш кӱлеш. Нуно йыҥгыртат, кузежым-можым пален налаш тыршат, шкештат тренировкыш толын каят, – ойла тренер.
– Икшывем-влак тунемше, улан лийышт, келшыше пашам моштенак ыштышт манын шоненам. Ольгам бухгалтерлан туныктынем ыле, но уке, ўдырем весым ойырен. Эреак куржталын. Ече дене мунчалтен толмекыже, шинчаже йўлен, куанымыжым ужын, мыят йывыртенам. А йӧратыме паша кунам-гынат сай лектышым пуа. Шке икшыветлан ўшанаш кўлеш, – ойла 85 ияш аваже Зинаида Васильева.
Эн шерге пӧлек
– 1980 ий 20 январьыште Финляндийыште, шочмо кечем кечын, 5 километрым классике йӧн дене куржынам, кумшо верым сеҥен налынам. Тудо кубок таче кечынат аралалтеш. Куаненам. Тунам СССР-ын чапшым 8 ечызе араленна. Пеш шуко пєлекым: ечым, спорт костюмым, кофтым да молымат – пєлекленыт. Тиде мыланна вучыдымо лийын.
А твев 8 мартлан пелашем, Алексей Иванович (тудат спортсмен), кажне ийын пеледыш аршашым кучыкта. Тидат мыланем моткоч шерге.
Вучыдымо «ший»
Теле универсиадыште лийше эше ик марий ӱдыр – Медведево районысо Шойбулак гыч Екатерина Смирнова.
Красноярскыште эртыше XXIX тӱнямбал теле универсиадыште Екатерина тӱҥалтыш кечылаштак кок стартыш лектын (4, 5 март), кок ший медальын озаже лийын. Икымше кечын классике йӧн дене чемпионко Алиса Жамбалова деч 3,7 секундлан почеш кодын гын, вес кечын эрыкан йӧн дене нуным улыжат 0,7 секунд ойырен. Кумшо верыш кок ганажат Яна Кирпиченко лектын. Екатериналан такшым эрыкан йєн лишыл.
– Универсиаде – кугу ответственность. Кок та Тўнямбал универсиаде
СССР-ын, Российын чапшым араленыт, аралат…
Теле. Ечызе-влакын тургымышт. Чевер кече кӱшычын шыргыжеш, чатлама йӱштӧ ма, писӧ мардеж вошт шӱтен лекшаш гай шиялтара ма ечызе-влак садак, нимом ончыде, тасма гай шуйналтше ечыгорно дене пикшла чымалтыт, кунамже тура курыкышко кӱзат, тўшка таҥасымашлаштевийыштым тергат.
Таче лудшына-влакым гыч Студент-влакын тӱнямбал кӱкшытан теле универсиадыште Марий кундем лийше кок мотор ӱдырамаш, тале спортсмен, дене палымым ыштена.
Иктыже – Кужэҥер районын ӱдыржӧ, варажым ече дене спорт мастер нормативым шуктышо, физический культурын отличникше, СДЮШОР-ышто тыршыше тренер-преподаватель Ольга Никандровна Бусыгина (Васильева).
Шочмо кундем вийым пуэн
Ольга изинекак спортлан кумылаҥын: моло йоча семынак кеҥежым куржталын, велосипед дене кудалыштын, южгунамже мечымат чумен, а телым ечыгорнышто лум пуракым тӱргыктен. Йошкар-Оласе Марий кугыжаныш пединститутын физический культур да спорт факультетышкыже тунемаш пурымекыже, спортын ты видше дене эшеат пеҥгыде кылым кучаш тӱҥалын. Кажне кечын кум гана тренировко сай результатыш конден. Варажым ӱдыр тале ечызе семын ойыртемалтын, республикын чапшым арален.
Республикын командыштыже, тыгак кандаш ий СССР-ын студент сборныйыштыжат лийын. Пермьыште эртыше студент-влакын спартакиадыштышт вич километр кужытан таҥасымаште ече дене спорт мастер нормативым шуктен.
– Ече спортышто шкан гына ӱшанаш кӱлеш, – манеш О.Бусыгина. – Вич километрыш тунам Совет ушемыш пурышо пӱтынь элла союз гыч эн тале ечызе-влак лектыныт.
Спорт дене таҥлалтме айдемым пеҥгыдемда, йолташым муаш полша. Ме кызытат икте-весе деке унала коштынна, а студент жап эн сай шарнымашым коден.асымашланжат тӱрлӧ семын ямдылалтынам. Мутлан, классике йєн дене сайын куржын эрташ, моло деч почеш кодаш огыл манын шоненам. Кокымшо верыш лекмем вучыдымо ыле. Вет мый эрыкан йєн дене сайынрак куржам. Сандене пеш куаненам, пиалан улам, – палемда Е.Смирнова. – Эрыкан йєн дене адакат 5 километрым эртенна. Туштат призёр радамыште кодаш шоненам, но трассыште улмо годым вашталтышым ыштынем ыле. Тӱҥалтыште ончылно куржынам, а вара нигєат почешыже «наҥгаяш» шонен огыл. Финиш деч ончыч курыкыш кўзымаште Алиса Жамбалова ончыко лектын. Волымаште вашталтышым ышташ тєченам, но Алиса ончылно ындыжым мыйымат эскерен, эртен каяш эрыкым пуэн огыл. Тудын олмышто мыят тыгак ыштем ыле. Сандене кокымшо таҥасымаш шотышто кокытеланымаш уло. Ик семынже призёрышто улмемлан куаненам, а вес велым – тактикыште йоҥылышым ыштенам. Таҥасыме годым тидын нерген от шоналте, чылажат пеш писын эрта.
Мый тыгай кӱкшытан таҥасымаште икымше гана улам. Сандене мыланем чылажат у. Команде икоян. Ечым ямдылыме шотыштат, универсиаде ялыштат пеш сай.
Таҥасымашын программе почеш эше кок старт уло: 8 мартыште команде дене спринт, 9 мартыште эстафете (3Х5), 11 мартыште тўшка старт (15 км).
Тургым тӱҥалтыш кумылым волтен, но…
Икмыняр ий Екатерина Мордовийын чапшым арален. Кызыт Тюменьыш куснен. Амалжылан тренер коклаште умылыдымашым шотла. Тунам юниор-влак коклаште сборный командыш логалын кертын огыл.
Тургымлан ямде лийын, но чылажат мӧҥгешла лектын. Тидым шкежат умылтарен ыш керт. Тунам тудо тӱнямбал первенствыш ойыралташ шонен. Америкыш визымат ыштеныт, но контрольный старт деч ончыч ўдырлан йєсє лийын. Варажымат тыгаяк волышо кумыл дене куржын, писылык йомын. Российын первенствыштыже кум стартыште кум ганажат индешымше верым налын. Тидыже тудлан сай результат лийын.
Кызыт Пензысе кугыжаныш университетыште физический культур да спорт факультетыште тунемеш. ӱмаште Всероссийский теле универсиадыште (Заинск) Пензын чапшым арален. «Сай физический формышто лиям гын, тўнямбал кӱкшытышкат логалаш йєн ыле, но…», – мане тунам Екатерина. Теве ынде шонымашат шукталтын.
Е.Эшкинина.
