ПАТЫРЛЫК

Аважын сӧрвален кумалмыже илыше кодаш полшен

Афганистан гыч совет войскам лукмылан тений 30 ий эртен. Москошто тидлан пӧлеклалтше мероприятийыш Марий Эл гычат икмыняр еҥ миен. Нунын коклаште Морко район Ямбатыр ялыште шочын-кушшо, а кызыт ешыж дене Йошкар-Олаште илыше Эдуард Гавриловат лийын.

Салтак илышын тамже

Эдуард шочмо ялысе тӱҥалтыш класслам, а 8 класс марте Унчо кыдалаш школышто тунемме деч вара тудо Морко СПТУ-што «тракторист-машинист» профессийым налын.

1987 ий 16 ноябрьыште районысо икмыняр самырык еҥ дене пырля   Эдуард Совет Армий радамыш каен. Чолга рвезе эше СПТУ-што тунеммыж годымак Афганистаныш логалаш шонен, эсогыл эрыкан темылан возымо сочиненийыштыжат тусо сар нерген серен. Тидын нерген самырык еҥлан пошкудыжо, Эрик изаже, каласкален улмаш. Сандене Эдуард районысо военкоматыштат, республикысе сборный пунктыштат Афганистаныш каяш кумылан улмыжым ойлен. Шонымашыже шукталтын: 23 ноябрь латик шагат йӱдым Э.Гавриловын  Прибалтикысе военный округысо десант частьыште службыжо тӱҥалын.

Афганистаныш ушан-шотаным, чолгам, сайын лӱйкален моштышым, техникым палышым  да кудалыштын моштышым колтеныт, — самырык пагытышкыже пӧртылеш Э.Гаврилов. — Тӱҥалтыште службылан ме курыкан верыште ямдылалтынна, автомат, пулемёт дене лӱйкаленна, боевой машина дене кудалыштынна, тӱрлӧ нелылыкым сеҥаш, военный условийыште кочкаш ямдылаш, АН-2, ИЛ-76 самолётла, Ми-8 вертолёт гыч тӧрштылаш тунемынна. Учебкыште кажне кокымшо салтакым «йӧрдымылан» шотленыт, мӧҥгеш колтеныт. А морко рвезе чыла чытен лектын.

Шонымашыже шукталтын

Майыште салтак-шамычым самолёт дене Ташкентыш колтеныт. А вес кечынже – Афганистаныш.

— Мыланна эше ик гана шоналташ темленыт: кӧ каяш тореш гын, вес частьыш кусныза.  Мемнан кокла гыч икмыняр рвезе сар мландыш каяш тореш лийын, а южышт шкеныштым шке эмгатеныт, — шарналта Эдуард да фотоальбомжым умбакыже лышташла. — Тиддеч вара мемнам Афганистанын рӱдолашкыже — Кабулыш — наҥгаеныт. Туштат чытышнам тергеныт. Ме самолёт гыч волена, а ваштарешна ятыр колоткам кӱзыктеныт. Туштыжо колышо салтак-влак кият. Шучкын чучын гынат, лӱдмынам ончыктен огынал.

Кабулышто кум кече лиймеке, салтак-влакым ИЛ-12 самолёт дене, йӱдым Баграмыш наҥгаеныт. Тиде ола Афганистанын военно-воздушный вийжын рӱдӧ базыжлан шотлалтын.

Палемдыме верыш йӱдым толын шуынна. Туштыжо йӱлышӧ, мландыш керылтше, пудештше самолёт-влакым ужынна. Чонлан йӧсӧ гынат, ончыко, частьыш, каенна. 345-ше номеран десант полкын икымше ротыштыжо лийынам, — ойла марий пӧръеҥ.

Лач тиде жапыште нуно кукшо да чот шокшо игечылан тунемыныт.  Тиддеч вара нунын службышт тӱҥалын. Ик арня частьыште лиймекышт, нуным Кабулыш, Кандагарыш, Файзабадыш… колтеныт.

Окопышто лийме, уло полк дене тушман ваштареш кредалме сӱрет-влак кызытат шинчаончылно  койыт, ик гана мӧҥгешат чакнаш логалын. Тушман-шамыч шукыж годым йӱдым «керылтыныт». Нуно тревого дене колонным араленыт, Кабулышто офицер-влакын унагудыштымат пудештареныт. Смертник-влак окопышко кӱзӧ дене нушкын пурат ыле… — теҥгечысе семын чылажымат раш шарна пулемётчик Э.Гаврилов. — Тусо пӱртӱс, калык… Чылажымат мылам, латиндеш ияш рвезылан, ончаш оҥай чучын. Кабул олаште сар каен гынат, тӱрлӧ калыкым ужаш логалын, поснак индианке-шамычым куанен онченна.

Курыкан мотор вершӧрым ончен шогымыж годымак Эдуард Арсентьевич изиш гына  колымаш деч утлен, тудым йолташыже утарен.

Кенета тораштырак кугу кӱ нӧлталтын да шырпын шаланен. Пудештме йӱк лишнырак да лишнырак шоктен. Трукышто мыйым ала-кӧ кӱ шеҥгеке шӱкале да «Илен, шерет темын мо?» мане. Кузе ме тудын дене шуҥгалтынна, туге кок метр тораште улшо кӱ моклака гыч йӱлышӧ тыгыде кӱ падыраш-шамыч веле кодыч. Тиде татыште йолташын воктене улмыжлан да утарен кодымыжлан эреак тауштем. Вет мемнан деч кок метр тораште мыняр колышо лийын. Пудештарыме, лӱйкалыме деч вара киношто веле «Ур-ра!» маныт да ончыко куржыт, а илышыште тыге лийын кертмыла ок чуч. Кочо шикш дене варналтше пурак кокла гыч кынелын, ончыко, лӱйкалыме могырыш, «колымашке», куржаш моткоч неле лийын. 

Эдуард Арсентьевич Афганистан мландыште лу тылзе лийын. 11 февраль. Нимо деч чот вучымо кече. Чекым лекташ ик кече ончычак ямдылалтыныт: сар мландыште лийме вургемыштым йӱлалтеныт, весым вашталтен чиеныт, пондашым нӱженыт…

— Эрдене вуйым кӱшкӧ нӧлтен лектынна, каненна, сухпайым кочкынна, палаткыште маленна. А йӱдымжӧ пеш виян мардеж лийын, ошма пурак кӱшкӧ нӧлталтын. Мемнан ӱмбаке лу сантиметр наре шинчын, пылышыш, нерыш пурен темын. А вес эрденыже ме самолёт дене Кавказыш чоҥештенна, — ойла Афган сарын участникше.  — Тиддеч вара эше пел ий Кировабадыште службым эртенам.

«Кузе лӱмет?»

— Афганистан гыч совет войскам лукмо годым ме Саланг курыкым ороленна. Кастене ротыш пӧртылмӧ годым ротный мыланна кычкырен: «Разворачивайтесь! Нападение!» Кум БТР дене савырненна да мӧҥгеш каенна. Верыш миен шумеке, пудештарыме КамАЗ-ым, Урал машина-влакым  ужынна. А тушто вӱрвузык салтак киен. Йыҥысен, шке лӱмжым, фамилийжым ойлен. «Илымем шуэш, мӧҥгыштӧ ешем, авам вучат. Полшыза!» — сӧрвален йодын. Тудын кӧргыжым снаряд осколко кӱрыштын луктын, кӧргӧ ӱзгарже чыла ӧрдыжтӧ киен. Чот йӧсланен, но нигӧ нимо денат полшен кертын огынал. Ынже орлане манын, тудым лӱеныт.  Тыгай сӱретым ужмеке, шӱргӧ мучко шинчавӱд йоген, логарыш кочо комыля кӱзен, шӱлыш петырналтмыла лийын, — йӧсӧ жап Гавриловын чонжым тачат тургыжландара.

Афган сарыште марий рвезылан шагал огыл чыташыже логалын. Вет кажне салтак шке ӱмбалныже кум тӱжем патроным, автоматым але пулемётым, снарядым, противопехотный миным, кугу калибран коло вич  патроным, оҥышто вӱдан ранецым (лу литран), каскым, бронежилетым, палаткым але малыме мешакым, кочкышым ырыкташ келыштарыме атым нумалын. Чылажге иктаж 70 килограммышкат шуын. Но тиде жапым тудо вич-лу ияш илышыж дене таҥастара. Вет мыняр вӱрым, колымашым ужаш логалын, мыняр чыташ пернен. Тидын нерген вуйыштыжо улшо чал ӱпшат  шижтара, шонем.

Колымаш эреак воктене лийын. Но Юмылан тау, марий салтак-влак чыланат илыше пӧртылынна. Шарнем, икана вӱдлан кайыме годым виноград воктене чурийым паранджа дене петырыше еҥ шоген. «Кузе тыйын лӱмет?» — йӱкым луктын йодын садет. Тунам, нимом шоналтен шуктыде, лӱмем каласенам да Озаҥ ола воктенсе ял гыч улмем ойленам. Тетла ик йодышымат пуэн огыл, «йӧра, нал вӱдетым да кай» манын. Вара умыленам, тиде тушман разведгруппын еҥже лийын. Вет тудо мыйым пуштынат кертын.

Шочмо ял деч шерге мо уло, ала?

Службо гыч Э.Гаврилов шыжым пӧртылын. Пӧрт деке лишемдыше кажне ошкылжо шӱмжым чотрак пырткаш таратен. Вич шагат эрдене капка дене тудым ачаже вашлийын. А тудыжо, эргыжын толмыжлан йывыртен, да уремыш чарайолынак лектын куржын.      

— Шочмо кундем, сурт, ава. Нине мут деч шерге тӱняште нимо уке. Тидын нерген самырык годым огыл, а ушым шындымеке, тыныс илыш верч кредалмеке, пеҥгыдын ойлаш лиеш. Сар мландыште лийме илышын акшым, поянлыкшым, куатшым аклаш, илышым умылаш, пеҥгыде вий-куатан лияш туныктен,- мут мундыражым ронча Эдуард Арсентьевич. – Афганистаныште лийме нерген уверым авамлан огыл, а Лена акамлан эн ончычак ойленам. А кунам авам пален налын, чот ойгырен да кече еда Юмылан кумалын. Лач тидыжак мылам илыше кодаш, таза капкылан мӧҥгӧ пӧртылаш полшен.

Уэш тунеммаш

Армий деч вара Э.Гаврилов Йошкар-Оласе радиомеханический техникумышто,  МарГТУ-што тунемын. Унчо гыч Ирина лӱман ӱдырым марлан налын. Эдуард Арсентьевич ден Ирина Минзиевна 27 ий икте-весым умылен, йӧратен илат. Кок эргым – Олег ден Кириллым – ончен куштеныт. Кугуракше Москосо военный университетымат тунемын лектын. Тудо — кӱварым проектироватлыше, а Кирилл строительный техникумышто тунемеш.

Эргынан армийыште сайын служитлымыжлан военный частьшын командирже Тауштымо серышым колтен. А тыгай серыш, мутат уке, кажне авалан — нимучашдыме куан, чап, — палемдыш Эдуард Арсентьевичын пелашыже Ирина Минзиевна.

 

Чодыра, пасу да олык коклаште куржталше марий рвезылан, тӱрлӧ саркуралым кидыш кучен, кӱ курык коклаште,  тыныс илыш верч кредалаш логалын. Шуко йӧсым, нелым ужаш пернен гынат, вуйым сакыде, мемнан землякна-влакат ончыко каеныт. Кундемна чолга еҥже-влак дене кугешна, вет нуно кушкын толшо тукымлан сай пример улыт.

Алевтина Байкова

А.Байкован да еш альбом гыч налме фото-влак

 

 

Афганистан тӱрлӧ калыкын шочшыж дене палыме лияш йӧным ыштен. Украин, чечен да молат. Сержант пеш тале лийын: уло ротын салтакше деч кӱзӧ-шамычым поген, кӱшкӧ керын, тура курыкыш кӱзен. Пеленже кандырам, лебёдкым налын. Уло ротым курыкыш тыге нӧлтен. Уке гын тиде кумдыкым мыланна арня дене эрташ кӱлын.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий