манеш Волжский районысо «Москва» озанлыкым вуйлатыше Р.Григорьева.
Сай лектыш куштылгын ок тол
Роза Алексеевна ончычшо медицине пашаеҥ лийын. Илыш пӱрымаш тудым вес отрасльыш конден, тӱшка озанлыкым вуйлаташ ӱшаненыт. Тӱҥалтыш жапыштак пашаче коллектив сай лектышыш шуын: республикысе таҥасымаште шурно лектыш дене кумшо верыш лектын, гектар еда коло индеш центнер утла пырчым шийын, Ялозанлык да продовольствий министерствын Тауштымашыжым, кубокшым сеҥен налын. А механизатор Р.Иванов комбайнер-влак коклаште тыгак республикыште кокымшо верым налын. Тудлан министерствын Чап грамотшым кучыктымо. Уржа-сорлам тыште августыштак мучашленыт, сентябрьыште кок кечым веле шийыныт. Тыге пўтынь шурным, кукшо игечыште поген налын, аралаш пыштеныт.
Сай лектышыш шумо гынат, тургыжландарыше йодыш-влакат ончыко каяш чараклат. Мутлан, мланде йодышымак налаш. Озанлыклан кургылык кушкылым, шурным ончен кушташ, тидын кӱшеш вольыкым ешараш мланде ок сите. Кызыт шкенжын 2,7 тӱжем гектар мландыже уло. Тыгодымак 620 гектарым ончычсо пошкудо озанлыкыным арендыш налын. Но тиде кумдыкын озаже – пошкудо Татарстан гыч. Арендылан «Москва» озанлык мландын озажлан тўла. А вет тиде окса районын бюджетышкыже каен кертеш ыле.
— Пасу тургым шуэшат, шоналтет: мландым куралаш але уке? Вет чылажат – соляркыжат, шапаш ужашыжат, ӱяҥдышыжат – шергештеш, — каласкала Роза Алексеевна. — Дизтопливым ик литржым налаш 41 теҥгем луктын пыштыман. Ик бензовозлан 1,5 миллион теҥгем тӱлыман. Ӱмаште 250 тонн минеральный ӱяҥдышым латныл тӱжем теҥге дене налынна. Тений ӱяҥдыш адак ик тӱжем теҥгелан шергештын. А ӱяҥдыш деч посна могай лектыш? Мланде кажне ийын каҥгештын толеш. Районысо ятыр пасушто чодыра кушкеш. Шотлен лукна: шӱдӧ гектар пасум куралаш соляркылан гына ик миллион теҥге окса кӱлеш. Кызыт пырчым изин-изин ужалена. Йӧра кеч акше мыняр-гынат кӱзен. Ӱмаште килограммжым 6-6,5 теҥгелан ужалыме гын, кызыт шергынрак колтена. Но налшыжат шукынак огытыл. Корамас кундемыште еҥ-влакын шке вӱташтышт вольык шагалемын. А ончычшо 750 вуй лийын. Утларакшым чыве-комбылан веле налыт. Ӱмаште Киров область гыч кандаш тонн кокымшо тукым урлыкашым килограммжым 32 тенге дене налынна ыле да ӱденна. Эртыше ийын урлыкаш шӱльым кудшӱдӧ тонным ужаленна. Ты окса денак нелылык гыч лектынна. Сай урлыкашым налаш пайдале, кугыжашын тидлан дотацийым тӱла. Кызыт ужалышаш 600 тонн урлыкаш шӱльына уло. Но але толшо уке, озанлык-влак, очыни, шошым налаш тӱҥалыт.
Эше Р.Григорьева тыгай нелылык дене палдарыш: шошым минеральный ӱяҥдышым озымыш шаваш шкеныштын келыштарыме сай техникышт уке. Тыге кодшо ийын Татарстан гыч «Луноходым» тарленыт да ик арня пашам ыштымыжлан ятыр тӱжем теҥгем тӱленыт. Адакшым жап шот денат ӱяҥдышым шаваш варашрак кодыныт, мланде кошкен ыле. А варажым йӱр ыш тол. Тыгай техникын акше – 2,5-4 миллион теҥге. Ик озанлыклан гына тудым налаш шергын шуэш.
Такшым кугыжаныш полыш деч посна ок кодо. Талукышто тудо чыла тӱрлӧ программе дене шотлаш гын, 3,7 миллион теҥгем, але ужалыме чыла продукций гыч 5 процентшым, тӱлен. Таҥастарена: совет пагатыште, Шемрокдымо кундемысе мландым тӱзатыме пагытыште, тыгай полыш кудло процентыш шуын.
Вольыкымат ончат, ковыштамат куштат
Озанлык 1,4 тӱжем вуй тӱкан шолдыра вольыкым ашна, тышечын кумшӱдыжӧ ушкал. Кызыт ик литржым коло кок теҥге дене ужала. Таҥастарена: шӧрым эн шергынже 2016 ийыште, литржым 28 теҥге дене, налыныт. Тыгай ак дене шотлаш гын, ӱмаште озанлык латкок миллион теҥгем йомдарен. Но вольыклан озанлыкыште утларак кугу тӱткышым ойыраш тыршат. Вет продукцийже озанлыклан эн шуко парышым конда. Кӱтӱм уэмдыме да ешарыме йодышым эреак шинча ончылно кучат. Лейкозан ушкалым шыл комбинатыш сдатлен, весым налыт. Теве шукерте огыл Киров область гыч кумло вуй сай урлык тунам килограммжылан 225 теҥгем тӱлен конденыт. Но нуным але пукшыман, ончыман. Нелытышт 250-300 килограмм веле. Тӱжаҥдаш йӧршӧ 380 килограмман марте шуктыман. Сандене пытартыш жапыште лӱштышышт икмынярлан волен каен. Талукышто кажныжлан шотлымаште куд тӱжем килограмм чолым лӱштеныт. Кӱтӱм кугемдышашлан, шукырак шӧрым лӱштышашлан тений эше 100 вуй тунам налыныт.
Ялозанлык предприятийыште ынде икымше ий веле огыл ковыштам ончен куштат. Тудат ешартыш доходым налаш полша. Озымым шкеак ямдылат. Тидлан правлений, машинавече пелен теплицым ыштеныт. Ӱмаште ковышта чаплын шочын гын, тений – начарынрак. Кодшо ийын акше кугуак огыл ыле. Тений сай акым пуат, но сатушт шагалрак. Шокшылан кєра лектыш изи лийын. Ончыкыжым ковыштам утларак кугу кумдыкыш вераҥдаш палемденыт.
Пашаеҥым кузе ситараш?
Кызыт озанлыкыште кандашле еҥ пашам ышта. Но пашаеҥ садак ок сите. Ялеш самырык-влак пеш шагалын кодыт. Корамас кундемыште 1,2 тӱжем кугыеҥ шотлалтеш, тышечын кудло процентше – пенсионер. Ӧрдыжкӧ лучко-коло еҥ оксам ышташ коштеш. Молыжо пашам ыштен кертшылан шотлалтеш. Туге гынат пашаеҥым Азъял, Учимсола, Шайра кундемла гыч шупшыкташ перна. Доярке-влак шотышто поснак неле. Шукерте огыл кок доярке сулен налме канышыш лекте, паша гыч кайыш. Нуным алмашташ нигӧ дене. Ынде узбек-влакым кондынешт. Но тидын дене нелылыкше ок пыте: нунылан патентым тӱлыман, регистраций шотышто йодыш лектеш, илыме верым ойырыман, условийым ыштыман, медосмотрым озанлык кӱшеш эртарыман, пашадарым тӱлыман.
Пашадар кугу огыл гынат, тылзеш кок гана пуат. Техникым уэмдаш тыршат. Кодшо ийын силосым погымо комбайным, МТЗ тракторым налыныт. Кредит деч поснат огыт иле. Мутлан, кум миллион теҥгем тылзе жапыште «Сбербанк» деч налыныт. Кӱчык жаплан.
Озанлыклан электровий шергын толеш. Теве кодшо уржа-сорла годым электроэнергийлан тылзыште шымшӱдӧ тӱжем теҥгем тӱленыт. Кажне киловаттлан 8,5 теҥгем шотленыт. Р.Григорьеван мутшо почеш, Татарстаныште энергий кок пачаш шулдырак. Амалже – пуйто мемнан республикыште кугу организаций, завод шагал.
Р.Григорьева ойыртемалтше, поснак тыршыше еҥ-влак дене палдарыш. Теве самырык доярке В.Михайлова эртыше ийыште кажне ушкалжылан шотлымаште эн шуко шӧрым лӱштен. О.Машаева тудын деч шукылан почеш ок код. Водитель ден механизатор-влак кокла гыч КамАЗ автомашинам виктарыше А.Григорьевым палемдыман. Тудо пасу паша тургым годым силосым, комбайн деч идымыш шурным шупшыкта. Механизатор-влак кокла гыч А.Михайлов кеч-могай пашам пуэт гынат, ӱшанлын, жапыштыже шукта. Озанлык гусеницан тракторымат куча. Тудым В.Платонов виктара. Силосым тошка, терысым кораҥда, шыжым-шошым корным тӧрла. Моло пашат лектынак шога. Озанлыкыште пӱтынь шурным «Акрос» маркан кок комбайн пога. Нуным С.Сергеев ден Р.Иванов виктарат. Коктынат уста улыт. Русланжын республикыштат ончыл комбайнер-влак радамыш логалмыж нерген кшнӧ ойлышна.
Пагыт йєршынат куштылго огыл, рынке саманын шӱлышыжым шижын шогыман, тудлан келыштаралтман да ончыко ошкылаш корным палемден моштыман. Лач тидыжак шижалтеш «Москва» тӱшка озанлыкыште.
В.Смоленцев.
