— возен лӱмлӧ марий поэт Семен Николаев. Чын вет, йылме — кажне калыкын эн кугу поянлыкше. Тудо йомеш гын, калыкшат йомын кертеш. Илышыште тиде шомак ден ой-влак веле улыт гынат, ты але вес калыкым садак иктыш ушаш полшат. Кажне йылме шочмо калыкын, ача ден аван, кугезе-влакын символыштлан, историйым аралышылан шотлалтеш. Таклан огыл ООН-ын Генеральный ассамблейже 2019 ийым Тӱп калык йылме тӱнямбал идалык семын увертарен. Тудым Парижыште шукерте огыл официально почыныт гын, Марий Элыште — кодшо шочмын.
Торжественный мероприятий М.Шкетан Марий лӱмеш национальный драме театрыште эртен. Тушко кугыжаныш кучемын, мер толкынын, тӱрлӧ национальный организаций ден автономийын республикыште илыше еҥже-влак, тӱвыра, шанче аланыште тыршыше-шамыч погыненыт.
ЮНЕСКО-н увертарымыж почеш, тӱнямбалне улшо 6 тӱжем йылме гыч йомаш тӱҥалшылан 2,5 тӱжемже шотлалтеш. 199 йылмыж дене лу еҥ деч шагалын мутланат. Пытартыш лу ийыште веле 200 наре йылме йомын. Сандене ООН тыгай йомшо йылме-влаклан тӱткышым ойыраш кӱлешлан шотлен. Таклан огыл 21 февральыште Шочмо йылмын тӱнямбал кечыже палемдалтеш.
Российыште ик эн шуко тӱрлӧ калык ила. 2010 ийыште эртарыме перепись почеш 76 тӱп калыкым да 36 этнический тӱшкам ончыктат. 25 официальный йылмым шотлен лукмо. Шымлызе-влак шижтарат: элыштына шагал чотан калык-влакын 25 наречийышт йӧршеш йомын кертеш, эше 25-ше теве-теве йомеш.
Марий Элыште тачысе кечылан 50 наре тӱрлӧ калык ила. Марий, руш, татар-влак шукынрак улыт гынат, нунын воктенак илыше кажне вес калыкше тыгак шке йылмыжым, тӱвыражым, койыш-шоктышыжым арален кодынеже. Сандене Марий Эл правительстве тидын шотыштат да конфессий коклаште умылымаш, тыныс илыш лийже манын чот тырша. Таклан огыл тыгай пашам виктарыме йодыш моло кӱкшытыштат ворана. Республик Тӱп калык йылме тӱнямбал идалык эртарымашкат элыштына ик эн ончыч ушнен манаш лиеш. Кеч Российыште тудым официально мартыште Ханты-Мансийскыште почшаш улыт.
Торжественный мероприятийыш Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеев миен. Пайрем тӱҥалме деч ончыч тудо тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Иванов дене пырля ты кечылан лӱмын ямдылыме книга ончерым ончал савырнен. Тушко Марий Элыште илыше калык-влакын йылмышт дене лукмо савыктыш-влакым чумыреныт. Посна ужаш марий йылме дене лекше книга-влаклан пӧлеклалтын ыле.
Мутым налмеке, Александр Евстифеев тыгай идалыкын кӱлешлыкшым вигак палемдыш, моланже раш — кундемна калык шотышто тӱрлӧ пеледышан олык гаяк. Наций да конфессий-влак коклаште умылымашым таптен толмым правительстве шке пашаштыже ик эн тӱҥ задачылан шотла. А тений тидын шотышто кугешнашат амал уло. Национальность-влакын пашашт шотышто федеральный агентствын тенийлан Российысе наций-влакын икоян улмыштым да этнокультурный вияҥмыштым пеҥгыдемдыме шотышто увертарыме конкурсыштыжо мемнан республик нылымше верым налын. Чылаже тушко 69 регион гыч йодмаш пурен. Тидым регион вуйлатыше поснак палемдыш.
Россий президентат элыштына калык-влакын икоян улмыштым пеҥгыдемден толашак йодеш. Таклан огыл 2017 ийыште лач мемнан регионышто Национальный йодыш шотышто президент пеленысе советын заседанийже эртен. Тудын пунчалже-влак кызыт илышыш шыҥдаралтыт. Калыкын духовный тӱвыражым арален кодымаште лач йылме тӱҥ инструментлан шотлалтеш. Марий Элыште илыше-шамычат шке шочмо йылмышт дене лудын, возен, мутланен кертышт манын, шагал огыл ышталтеш. Кажне ийын республикысе бюджет гыч марий йылме дене книгам савыкташ утларак шийвундо ойыралтеш. Мутлан, 2017 ийыште тидлан 800 тӱжем, кодшо ийын 1,4 миллион ойыралтыныт гын, а тений 4 миллион теҥгем ойыраш лийме, палемден регион вуйлатыше.
Пайрем программе оҥайын эртен. Тушто республикыште илыше калык-влакын ойыртемыштым ончыктышо шуко муро-куштымашым ужаш йӧн лийын. Марий классикна С.Г.Чавайнын «Ото» почеламутшын корнылажымат тӱрлӧ йылме дене лудыч. Республикысе национальный организаций ден автономий вуйлатыше-влакат сценыш лектын, саламлыме мутым ойлышт. Оньыжа Эдуард Александров дене пырля руш, татар, чуваш, башкир, белорус, армян, азербайджан, грузин да моло калыкын представительышт лийыныт. Саламлыме дене пырля иктышт шке йылмышт дене муралтеныт, весышт калык семӱзгарышт дене шокталтеныт, кумшышт почеламутым лудын пуэныт. Кажныжын гаяк марла «салам» але «поро кече» манмышт мом шогыш! Залыште шинчыше-влак нунылан совым рӱж кырышт. Нунылан мемнан кундемыште чынжымак илаш ласка.
Каласен кодыман, республикыштына Тӱп калык йылме тӱнямбал идалыкым эртарыме шотышто республикыште посна план ышталтын. Тушко 30 наре кугу мероприятий пурталтын. Нуно шочмо марий йылмына дене пырля Марий Элыште илыше калык-влакынат йылмыштым арален кодаш шонымаш дене эртаралтыт.
С.Носова.
М.Скобелевын фотожо.
