манеш Кужэҥер районысо Эҥыжсола ялыште илыше фермер С.Макаров.
Изинекак чолга кушкын
Станислав Алексеевич дене ынде икмыняр ий палыме улына. Икмарада капкылан, ласкан мутланыше да шыма койыш-шоктышан пєръеҥ дене шомакым кеч-кунамат вашталтымет шуэш, каласыме ойжо, шонымашыже кужу жаплан ушешет кодеш. Тиде ганат тыгак лие. Теле кечын шокшо пєртыштє мутланен шинчена, эртыме корным, пагытым шарналтена. Фермер радамыш кузе толмыжым каласкален пуыш.
Станислав изинекак ойыртемалтше кушкын. Школышто тунеммыж годым сӱретлаш йӧратен. Марий политехнический институтым (кызыт Юл кундем кугыжаныш технологий университет) тунем лекмыж деч вара шочмо вер деч мӱндыр кундемыш логалын. Тушто кок тылзе веле пашам ыштен шуктен, армий радамыш служитлаш каен. Пӧртылмекше, шочмо кундем утларак шерге лийын да верысе «Искра» колхозышто инженер-технологлан шым ий ыштен. Но чолга пӧръеҥын шкем пашаште утларак кумдан терген ончаш кумылжо лектын. Шкенжын, аважын да родо-тукымжын лучко гектар пай мландыштым налын, арендатор семын тыршен. А 1995 ийыште фермер озанлыкым почын.
Сай лектыш шке ок тол
— Ынде шкемын да арендыш налме мландем 160 гектарыш погынен, — ойла Макаров. – Ончылий эше панкрутыш лекше «Рассвет» колхозы индешле гектар яра кийыше пасужым ешарен налынам. Тыге ӱмаште индешле гектар шожым да кудло гектар шыдаҥым ӱденам ыле. Гектар еда коло кок центнер дене лектын. А ончылий эсогыл кумло центнерымат шийынам ыле. Тунам игече вӱдыжгӧ шогыш. Ӱяҥдышым кажне ийын налам. Ӱмаште 10 тонным конденам ыле, тылеч ончыч – лучко тонным. Ӱяҥдыш деч посна сай лектышым нигунамат от нал. Кок ий ончыч, шурно эн сайын шочмо годым, соляркым налаш окса укеат, калык деч оксам ончылгоч погенам. Тыге манынам: кызыт оксам тӱледа гын, пырчым килограммжым вич теҥгелан гына пуэм. Калык дене кутырен келшышна да тыгак ыштышна. Вич теҥге денак ужаленам. А варажым шым теҥге дене колташ тӱҥальым. Кызыт ужалышаш кумло наре тонн пырчем кия. Шергырак ак дене иканаште шуко налшат уло. Но чыла ужален колтет да вара верысе калык йодын толешат, уке манам мо? Вет южыжо пенсий толмеке налам манеш. Шке ял калыкым йӱкшыктарыме ок шу. Ме келшен илена, ваш-ваш полшена. У ий деч ончыч пырчым сайын нальыч, ынде эркышнышт. Ял калыкын вольыкшат шагалемеш. Кызыт мемнан гай кугурак ялланат ушкал лучко вуй утларак веле кодын.
Ончыч вольыкшат ятыр лийын
Шке жапыштыже Станислав вольыкымат ончаш шӱмаҥын. Тидлан чапле вӱтам нӧлтен шынден. Тушто шагал огыл сєснам ашнен. Шылжымат, игымат ужален. Игым ужалыме шотышто фермер тыгерак умылтарыш. Сӧсна талукышто игым кок гана ышта. Шошым шочшо игым верысе калык тыманмеш налын пытара, а шыжым налшым от му. Эше тыгай сӱрет палдырнен. Южо еҥ игым налешат, ик арня онча да самырык вольыкшо кола. Тыгайым колыштын, фермерын чонжылан йӧсын чучын. Вет игым тудо чылт тазам ужален, озаже тудым, очыни, ончен, пукшен-йӱктен моштен огыл. Шке ӱмбакше тыгай сулыкым налаш огыл манын, вольыкшымат ончымым чарнен. Тиде ик амал лийын. Вес могырым, республикысе ветслужбо африкан чума шарлен кертме деч шекланен, тыгай вольыкым тыгыде фермылаште йӧршеш ашнаш чараш темлен.
Кызыт фермерын вӱташтыже ик ушкал, ӱшкыж, сӧсна, каза шогат. Эше чыве ден комбым ашна. Вӱта шотышто фермер тыгерак ойла:
— Мый самырык омыл, кудло ик ийым эртенам. Вольыкым ашнаш вий шукырак да шукырак кӱлеш. Иктаж-кӧ самырыкрак еҥ тыште вольыкым ашнаш келша гын, тек ончыжо.
Пасу – тӱҥ эҥертыш
Ынде Станислав чумыр вийжым, моштымашыжым пасу пашалан пуа, манмыжла, омыж денат шурно пасум ужеш. Кодшо ийын лектыш начар лийын огыл гынат, нелылыкшат лийын. Теве ӱдымӧ пагытыштак Т-150 тракторжын двигательже шаланен ыле. Тыге урлыкашым варашрак вераҥден. Тидлан кӧра пырче почеш кодын шуын.
— Мыланем пашалан кок тракторат сита, — ойла Макаров. – Иктыже мландым пушкыдемдаш, ӱдаш кӱлеш гын, весыже — ӱяҥдышым, урлыкашым шупшыкташ. Пушкыдемдыме, ӱдымӧ пашам тӱрыснек мый шуктем. Мыланем Ярослав эргым полышкала. Кодшо ийын шкенан ялыштак илыше Рудольф Лефановым полшаш йодынам ыле. Тудын ГАЗ-53 автомашинаже уло. Пырчым шупшыктыш.
Шурным погымо кок комбайнже уло. Иктыж дене солаш веле лиеш гын, весыж дене – шияшат. Но кодшо ийын нуным пашаште кучылтын огыл. Станислав, тӱшка озанлыклан комбайнер кӱлешат, «Акрос» комбайным виктарен. Тыге варажым тиде комбайн денак шке шурныжым шийын.
С.Макаров техникым уло чонжо дене йӧрата да тудым шке семын келыштараш тырша. Кудывечышкыже ончалаш гын, тушто ятыр тӱрлӧ техникым ужаш лиеш. Но иктыжымат кӱртньӧ пудыргылан колташ ок вашке. Теве мландым пушкыдемдыме оҥай агрегатым йӧнештарен. Ик гана кайымаштак икмыняр пашам шукта. Тыге мландым лаптырташ да ӱдаш веле кодеш. А вет тӱшка озанлык-шамыч шуко вереже ик мландымак, ӱдаш йӧршым ыштен шуктымеш, шым гана марте тошкен кудалыштыт. Тыге горючийым ятыр кучылтыт, ӱдымӧ жапым шуят. А Станислав чылажымат аныклаш тырша.
Пасужо кумдаҥме дене фермерлан пырчым опташ да аралаш ик леваш гына ситен огыл. 45 гектар кумдык гыч шурным шийын налын да леваш темын. Нольдӱр пасу гыч кондымо пырчым нигушко опташ лийын. Тыге писын гына эше ик чапле кумда левашым чоҥен шынденыт. Кок левашыштыжат лийна да тушто кийыше ятыр пырчым ужна. Ярослав эргыже да ял гыч полшаш толшо-влак Н.Поликарпов ден Р.Губин ӱдышаш пырчым сортироватлат ыле. Вара вес левашыш куснышт, тыштыже ужалышаш пырчым эрыктен, машинашке оптеныт.
Мландым Макаров ял калык деч арендыш налын. Кажне гектаржылан ик центнер пырчым пуа. Южыжо шурным кажне ийынак ок нал. Тыге налшаш ятыр шурныжо погына. Вольыкшо, сурткайыкше ешаралтешат, вара иканаште налеш. Эше Макаров Кугу Лаждӱр гыч фермер В.Липатниковлан мландыжым пушкыдемдаш полша. Тудыжын техникыже шагал.
Москвашке, у техникым ончаш
Кодшо ийын Макаровым ончыл еҥсай лектышыш шушо фермер семын ялозанлык да перерабатыватлыше промышленность пашаеҥ-влакын кечыштым палемдаш ӱжыныт. Эше кодшо шыжымак Москвашке жаплан келшыше у технике выставкым ончаш миен.
— Техникын акшым ончалатат, шинчатым карет, — шарналта Макаров. – Кеч-могайым нал – ик миллион деч шулдын ок шого. Иктаж кум гектар кумдыкышто могай гына тӱрлӧ техникым ужын огынал! Мыланем тӱҥжӧ – чылажымат шке кид дене кучен ончаш лийын. Чыла тидым ужын, шке дене мом эше келыштараш, йӧнештараш лиеш манын шоналтенам.
Кугыжаныш фермер-шамычланат субсидийым пуа. Кажне гектаржылан шотлен. Макаров але марте талук еда налын.
— Тений, ойлат, субсидийым налме условий вашталтеш. Тудым налаш нелырак лиеш. Кодшо ийын тыгай полыш окса февральыштак пурен ыле. Ончычсо ийлаште –апрель-майыште. Тыгодымак кодшо идалык мучаште кагаз пашам шукырак ышташ перныш.
Станислав ончычсо семынак фермер пашам шуяш, пырчым ончен кушташ шона. «Тазалык гына лийже, молыжо — шкенан кидыште», — мане чеверласымына годым Макаров.
В.Смоленцев.
