1953 ий 1 сентябрьыште Курыкмарий районысо Тышнал ялеш шочшо Ипполит Алыковым чыла велымат палымемла чучеш: писын куржталше, мечым вияш чумышо мастар футболист, сайын эмлыше врач, пеҥгыде койыш-шоктышан, мутланен моштышо пӧръеҥ. А тидыжым айдемын илышыжым хирург семын кӧргыж гычак ужмо-палыме годым веле аклаш лиеш.
Айдемын вожшо – ешыже, ача-аваже. Ипполит Алексеевич – Алексей Степанович ден Евгения Ивановна Алыковмытын медик корным ойырен налше да тудын дене ӱшанлын ошкылшо эргышт.
– Тиде специальностьым ойырен налаш мо таратен? – йодым Виловат участковый эмлымверын тӱҥ врачшылан шуко ий пашам ыштыше И.Алыков деч.
– Врач лияш эше йочам годымак шонен пыштенам. Тидын нерген колмекше, тукымна гыч улшо Анатолий Трифонович изам медик пашан тамжым пален налашлан ончыч медучилищыш тунемаш пураш темлыш. Вараже тиде профессий оҥгыр сем гай лие».
Верысе кандашымше классым тунем пытарымыж деч вара Ипполит Алыковым ачаже Йошкар-Оласе медучилищыш наҥгаен. Тудо эргыжлан сай пример лийын. Алексей Степанович Кугу Отечественный сар жапыште фронтышто айдеме тукымын ласка илышыж верч кредалын, но 1942 ийыште нелын сусырген. Йошкар шӱдыр орден, пашам чот ыштымыжлан «За трудовую доблесть» медаль дене палемдалтын. Челюскин лӱмеш колхозым, Виловат сельпом вуйлатен. Кожмак вӱржӧ эргыжланат вончен, витне. Районыштына чылан палат: Ипполит Алексеевич – мастар врач, виян вуйлатыше. Пашажым кӱкшын аклен, 2000 ийыште «Марий Элын сулло врачше» чап лӱм дене палемденыт.
Кутыркален шинчымына годым Ипполит Алексеевич Йошкар-Оласе медколледжын ончычсо директоржо Н.Семячкина деке йыҥгыртыш, кузежым-можым рашемдымеке, 89 ияш ветеранлан пеҥгыде тазалыкым тыланыш, медик корныш шогалаш полшымыжлан уэш-пачаш тауштыш.
– Наталья Фёдоровна пеш чолга организатор ыле, сайын туныктен. Тудо ялысе йоча-влакым шке шочшыжо семын ужын, нунылан стипендийым тӱлыктен. Кузе илымынам эсогыл тӱшкагудыш толын ончен, – палемдыш лӱмлӧ врач.
Шым чыте, Алыков деч телефон пучым йодым да Наталья Фёдоровна деч ончычсо тунемшыж нерген каласкалаш йодым.
– Медучилищыште рвезе-влак эре ончыл радамыште лийыныт. Ипполит тунамак мутым колыштшо, тунемаш тыршыше рвезе ыле, спорт дене пеҥгыде кылым кучен. Мемнан дене шинчымашым погышо ечызе-влак СССР-ысе тыгаяк 365 училище коклаште эртыше таҥасымаште ончыл верымат сеҥен налыныт. Ипполит Алексеевичым кугу должностьыш арам огыл шогалтеныт. Мый тудын дене моткоч кугешнем, – шӱм-чонжым почо ончычсо туныктышо.
Ипполит Алыков… Ах, могай патыр ыле футбол пасушто! «Сила» колхоз верч модмыж годым, голым пуртен, мыняр сеҥымашым конден! Медикын корныштыжат, манмыла, эре атакыш каен. Мутшо почеш, медицине пашам ӱшанлын шукташлан негызым, практикым училище институт дечат шуко пуэн.
– Мыланна теорий ден практикым иквереш манме гай туныктеныт. Кугыжаныш экзамен мартеак 35 ӱдырамашлан азам ышташ полшаш кӱлын! Мыланна «акушерстве», «терапий», «хирургий» да «йоча чер-влак» предметлам пеш келгын туныктеныт, – палемда шкеже.
– Медик лияш лӱдын отыл? – лугыч ыштышым.
– Практический занятий лӱдмым йомдарен. Мутлан, Лилия Ивановна Соколова йочам чын пукшаш, вӱдылаш туге сайын туныктен! Очыни, санденак институтышто педиатрын специальностьшым ойырен налынам, – вашештыш доктор.
Ипполит Алексеевичын Эдуард эргыже ача корно дене каен, хирурглан тунем лектын, кызыт Йошкар-Оласе 1-ше №-ан йоча поликлиникым вуйлата. Суртоза коллегыжлан шотлалтше эргыжымат, Любовь Валериановна пелашыжымат, И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште тӱҥ бухгалтерын алмаштышыжлан ыштыше Любаша ӱдыржымат моткоч йӧрата да пагала:
– Пелашемлан тау… Институтышто тунеммем годым йоча-шамычым ончен, мылам врач лияш корным почын. Тудо – ешнан рӱдыжӧ.
Вате-марий Алыковмыт ынде 42 ий пырля илат. Врач семын икымше ошкылым ыштымыж годым Ипполит Алексеевич Микрӓк участковый эмлымверын оралтыжым чоҥыктен, Виловатыште амбулаторийым почмо верч чот тыршен.
– Куйбышев медицине институтым тунем пытарымем деч вара Микрӓк эмлымверыш тӱҥ врачлан шогалтышт. Тышке толмекем ӧрын колтышым: амбулаторийыш пураш тошкалтыш уке! Товарым, пилам налын, тудым келыштарышым. Тидым ужын, ик марий йодо: «Тышке шукеш толынат?» «Жап ончыкта…», – вашештышым тудлан.
Тӱҥ врач медик-влак верч чот тургыжланен. Автомашинам тӧрлатыктен, кажныжлан пум кондыктен. Озанлык дене кылдалтше йодышлам шот-радамыш кондымо коклаштак педиатрлан тыршен. Эмлымвер пеш изи да тошто лийын, сандене чон у оралтым йодын.
–1983 ийыште коллективна дене Рӹде (Рутка) эмлымверын оралтыжым пужен кондышна. Варажым тудым «Рассвет», «Большевик», «Сурский» озанлык-влак нӧлташ полшышт. Тыге йӧнанрак у оралте шочо, – 35 ий ожнысым шарналтыш Ипполит Алексеевич.
Медицинын виян ончыкылыкшо, калыкын тазалыкше верч тыршымыжым ужын, И.Алыковлан шке коллектившат, районысо рӱдӧ эмлымверын вуйлатышыже-влакат ӱшанаш тӱҥалыныт. Пагалыме врач нурышкат лектын, тушто паша условийым, механизатр-шамычын аптечкыштым, кочкышын качествыжым терген.
Эмлен, озанлык пашам виктарен моштышо доктор нерген поро мут район мучко шарлен. Козьмодемьянск олаште верланыше район-влак кокласе больницын тӱҥ врачше Н.Якунин И.Алыковым Виловат участковый эмлымверыш тӱҥ врачлан куснаш йодын. Ипполит Алексеевич тыштат пашашке шокшым кергалтен пижын: 1973 ийыште почмо эмлымвер пеленысе амбулаторийлан у оралте кӱлын. Тудлан негызым пыштыме деч вара паша чарнен шогалын. Но 1986 ий 30 августышто Курыкмарий районысо рӱдӧ эмлымверын, Тазалыкым аралыме министерствын полшымышт дене чапле у амбулаторийым содыки почын кертыныт. Тыге кок вережат медицине пашаеҥ-влаклан пашам ышташ, черле-шамычлан эмлалташ сай йӧн ышталтын. Ипполит Алексеевичын врач, сай оза семын тыршымыж дене Виловат участковый эмлымвер тачат волгалтын гына шинча.
Икте тургыжландара: кызыт эмлымверыште кечывалым гына эмлат, черле-влакым процедур деч вара мӧҥгӧ колтат.
– Шкеже медобслуживанийын ончычсо йӧнжӧ верч улам… Шке жапыштыже кундемысе калыкын тазалыкшым чапле оборудований дене шыҥдарыман автомашина дене яллашке лектын тергыме. Тыгай чапле техникым тышке ончычсо министр Леонид Рыжков колташ полшен. Флюорографым налаш 23 тӱжем теҥгем сурткайык фабрикын директоржо Т.Печенкин пуэн. «Сила» совхозым вуйлатыше И.Рыжков у вӱд скважиным почаш йӧным ыштен. А таче Виловат кундемыште кӧлан ӱшанаш лиеш? Вет медобслуживанийым тӱҥалтыш гычак сайын виктараш кӱлеш! – манеш тӱҥ врач.
Ипполит Алексеевич жапше годым пашам пырля ыштыше врач, моло медпашаеҥ-влакым порын шарналта: хирург В.Скворцовым, врач акушер-гинеколог В.Ушатовым, терапевт-шамыч Л.Ушатова ден Т.Глотовам. Кызытсе терапевт Н.Канюгинан, педиатр С.Ерошкинан тыршымыштымат кӱкшын акла. Шкежат олаштына тӱшка практике врач, врач-эндоскопист семын пашам ышта. Чыла еҥлан пеҥгыде тазалыкым тылана да темла:
– Шке тазалыкым эн ончычак шкан перегаш кӱлеш. А йӧсын чучмек, вигак врачын приёмышкыжо толман. Кызыт шукыштын вӱргорно давленийышт модеш, поснак 50-60 да тылеч кугурак ийготан-влакын. Кузе илена, мом чытена – шкат ужыда. Тыге гынат шкем ласкан кучаш тыршыман. Механизатор, доярке-влак тазалыклан вуйым шийын толыт… Кажныжлан раш диагнозым шындаш, эмлалтме сай йӧным темлаш тыршена. Кӱлешак гын, районысо эмлымверышкат колтена.
Кутырымына коклаштак Ипполит Алексеевич приёмыш миен тольо: йӱшӧ пӧръеҥым конденыт. Таче тиде томаша шуко ялым тургыжландара. Шоналташ гын, кучемымат азапландарышаш ыле….
Марий АССР Верховный Советын депутатше улмыж годым И.Алыков шке калыкшылан шуко мом ыштен.
– Возым пырля веле шупшаш куштылго, – манеш шкеже. – Мутлан, тиде оралтым ырыкташ газ пучым пурташ ончычсо министр В.Рассанов полшен, оксам Козьмодемьянск олаште верланыше район-влак кокласе эмлымверын тӱҥ врачше Н.Якунин ойырен. Тыге веле Виловат эмлымвер «участковый» статусшым пеҥгыдемден. Марий Эл правительстве председательын ончычсо алмаштышыже Е.Эпинын полшымыж дене ОМС условийыште 10 ий шке кӱшеш иленна, медобслуживанийым вияҥденна, медик-шамычым яра пукшенна… Мыланна калыкын тазалыкше эн шергакан. Тудым перегыме, калыкын сай кумылжо верч тыршыме паша – мемнан, медик-влакын, порысна, вет черлын орланымыжым врачланат чыташ логалеш.
Вуйышкем поэт Владислав Самойловын почеламутшо тольо да йӱкынак лудым: «Еҥын йӧсыжым палемат, удам шонен ом мошто…»
Ончем, шкафыште – «Неле диагноз», «Йоча-влакын вараш кодаш лийдыме состоянийышт», юридический справочник, эсогыл сылнымут сынан книга-влак. «Черлын илышыже шӱртӧ мучаште кечыме годым диагнозым икмыняр секундышто шындаш логалеш – тиде неле диагноз. Медкнига чот туныкта. Анестезиологлан пашам ыштымем годым хирург-анестезиолог Валерий Васильевич Поддубный дене эре каҥашенна, вет кунамже диагнозым шындаш ик секундымат йомдараш огеш лий, – умылтарыш опытан врач.
Илышым чыла семын вискален, иктым гына каласыме шуэш: таза улат гын веле пашам ышташат, илашат куштылго. Меат 65 ияш юбиляр Ипполит Алексеевич Алыковлан пеҥгыде тазалыкым тыланена.
Ипполит Лобанов.
Курымарла гыч олыкмарлаш М.Иванова кусарен
Авторын фотожо.
