Спортын чыла видше кокла гыч калык ала-молан футбол ден хоккей матчым ончаш поснак кумылан. Футболла кажне рвезе модын, мечым чумен коштын.
Спортын команде дене модмо ты видшым эн ончымо семынат, тыгак жапым веселан эртарыме семынат палемдаш лиш.
Шукерте огыл футбол дене Марий Эл чемпионат иктешлалтын. Тушто Параньга районысо, Ондропсола кундемын, спортсменже-влак модыныт. Ялысе «Знамя» команде призёр радамыш логалын. Тыгайже икымше гана лийын. Амалжат уло: тысе рвезе-влак тукым гыч тукымыш футболым илышыш шыҥдареныт, вияҥденыт, республик кӱкшытыштӧ сай результатым ончыктеныт. Лийын, ялысе команде эсогыл республикын чапшым Россий кӱкшытыштӧ арален.
Чылажымат шотыш налын, Ондропсолашке, ветеран-спортсмен-влак дене вашлияш шонымаш дене командировкыш миенна.
Изиш ончычрак увертаренна, сандене 70-80 ияш ветеран-футболист-влакат верысе культур пӧртыш погыненыт.
– Пырля чумырген, ожнысо жапым шарналташ оҥайыс, – салаламлалтын, рӱжге пелештышт илалше футболист-шамыч.
Такшым кум тукым погынен манаш келшен толеш. Мутлан, эн опытанлан шотлалтше 81 ияш А.Шамов 1958 ийлаштак футболла модаш тӱҥалын да самырыкрак-шамыч денат пырля ик командыште лийын шуктен.
– Такшым моло семын изием годымак мечым чуменам, а футболла армий деч вара кыртмен модаш тӱҥалынам. Моркышто СПТУ-м тунем лектын, кундемыштем школышто машиноведенийымат туныктенам да ты жапыште турнирлаште вием тергенам. 1962 ийлаште команде пеш тале лийын. Шарнем, «Урожай» обществын кубокшо верч таҥасенна. Тунам Волжский районысо «Ракета» команде мемнан деке толын. Мемнам ончалын, «Эй, нине лаптёжник-шамычым тыманмеш сеҥена» маныныт. Тунам ме йыдал дене модынна. Матч 7:1 счёт дене иктешлалтын, ме ончыко лектынна. Варажым Памар селаш миенна, – шарналта Аркадий Поликарпович. – Яра кӱртньӧ койкеш мален лектынна. Саде «Ракета» командыште участник-влак йӧршеш вашталтыныт, модмаш 1:1 счёт ничья дене мучашлалтын. Такшым республикнан тӱрлӧ кундемышкыже лектынна, таҥасенна, оҥай, весела жап ӱмырешлан шарнымашеш кодеш. Адакшым чылажат паша коклаште ышталтын. Транспорт шотышто изиш начаррак лийын, сандене имне денат кошталтын. Тӱҥжӧ – модаш кумыл лийын, а йӧным муынна. 1957 ийыште командын капитанже сомылымат шуктенам. Коло ий физик ден математикымат туныктенам. Сандене кызытат шке командын модмыжым ончыде чонем ок чыте.
– Мыланем Арзамасыш модаш мийымем шарналт кодын, – ойла В.Семёнов. – Ялысе колхоз команде республикын чапшым арален. Тушко капитан семын миенам. Такшым оҥай: ме веле «колхоз» командыже лийынна, а молыжо – «высший класс». Нунышт технически сайын модыныт, тренерыштат уло, кугу капан лийыныт, а меже тыглай да шке гыч тунемше нунын дене футбол пасушто иктӧр модаш тыршенна. Тунам тушко каяш (ялыште Филлипыч манына ыле) ушкалжым шӱшкылын, ужалыме гыч корнылан 400 теҥге оксажым пуэн. Варажым пӧртылтеныт, конешне.
Кызытат шкенан команде верч чон вургыжеш. Тыште модмо матч-влакым ончена. Тений команде поснак куандарен: республикын чемпионатыштыже кумшо верым налын.
Комбайн, трактор, вара – модмо пасу
Ялысе калык пашаш шуаралтше. Ожно – поснак. Кеҥеж тургымышто эр гыч тӱҥалын, кас, йӱд марте эре йол ӱмбалне. Комбайнер Г.Бурковат тыгак. Тылеч посна тудын чонжо футболлан йӱлен.
– Чынжымак, ярнымеш пашам ыштенна. Эре комбайн дене пасушто лийме, – ойла Геннадий Поликарпович. – Тыгодым футболла модаш йӧным муаш тыршенна. Палемдыме шагат марте пашам ыштенна, вара, ял мучашеш комбайным шогалтен, футбол пасуш куржынна. Жапше годым нападающий лийынам. Шарнем, ик гана Оршанкысе команде дене модынна, тудым 6:1 счёт дене сеҥенна. Вич голжым шкеак пуртенам. Тыгай тат деч вара паша ышташат кумыл лектеш. Кеч чыла команде сайын модын, а мемнан деч содыки изиш лӱдыныт (шыргыжеш). Вес районыш тыглай машин кузовешат шинчын кудалынна, лавыраныштат, йӱраныштат модынна. Кызытсе семын тренировкылан монь жап лийын огыл. Туге гынат сай модмашым ончыктенна. Тидат шарналтеш: ятыр жап футболла модшо, ты спорт верч тургыжланыше, кызытат болельщик семын команде верч чонжо денак йӱлышӧ ончычсо школ директор Василий Абросимович командыште улшо участник-влаклан икгай калпакым налын пуэн ыле. Тунам чием, формо шотыштат чӱдылык лийын. Пасушто торжалык денат тӱкнаш логалын, а тиде спорт шыдылыкше эшеат сайын модаш, сеҥаш пуйто у шӱлышым луктын.
А кызытсе «Знамя» командын тыгай кӱкшытыш шуымыжым мокталтыман гына. Капка оролжат – молодец, уста. Ме кузе кертына, туге полшаш тыршена. Умылена: кумыл уло гын, лектышат лиеш. Кеч тачысе саманыште шукыжо окса дене кылдалтын. Кугуракна-влак полшат, умылат гын, можыч, эшеат сай результатым ончыкташышт йӧн лиеш.
– Жапше годым Арзамасыш мийыме, чынжымак, кугу кышам коден, – чытен кертде, эртыше матчыш пӧртыльӧ О.Веткин. – Райисполкомыштат, сельсоветыштат пашам ышташ логалын, но футбол илышыштына ик сай шарнымашан йыжыҥ семын кодеш. Сонарзе улмат писылыклан шӱкалтышым ыштен. Теве тыге таза илыш-йӱлам кученна, веслан иленна, самырык-влаклан пример лийынна.
Ончыч – модшо, туныктышо, кызыт – болельщик
– Тыште таче икмыняр тукым погыненна. Кажныже шке жапыштыже сайын модын. Тыгодым вес команде денат пырля лийын шуктымо, – ойла ветеран-футболист, ончычсо школ директор, Марий Элын заслуженный туныктышыжо В.Антропов. – Командыжат ончыч «Венера», вара, кум ял ушнен, «Жданов» маналтын, а «Знамя» таче мартеат аралалтеш. Тыге ик тукым весын верч тургыжлана, полшаш тырша. Тидыже лийшашак, шонем. Мутлан, ожнырак Спиридон Данилов, Артём Данилов, Никифр Шуматов, Дмитрий Петров, варажым Олег ден Иван Веткинмыт, Владимир Бушков, Юрий Александров, Герман ден Владимир Семёновмыт таҥасеныт. Борис Полатов эн сай капка орол семын шарналтеш. Юра Полатов, Евгений Егоров да молат. Жапше годым футболист Аркадий Данилов эн писе бомбардир улмыж дене ойыртемалтын, тыгак тудо шӱдӧ метрыш куржталме дене республикын чемпионжат лийын. Кажныштым шарналтен, ойыртемжым каласаш лиеш. Адакшым культур ден спорт мероприятий-влак тыште чак кылдалтыныт. Тидын шотышто тенийсе пеледыш пайремым палемдыме шуэш. Пайремыш калык шуко погынен да футбол матчымат чылан куанен онченыт, тургыжланеныт. Мутат уке, проблемыжат уло. Тидыж деч посна ок лий, но тудым решатлаш тыршена. Ялыште йоча шагалемеш.
Тек ончыкшымат самырык тукым виян, тале, усталыкше дене ойыртемалтеш, ӱшанле вашталтыш лийын кушкеш.
Е.Эшкинина.
Футболын кресачажлан англичан-влак шотлалтыт. Спортын ты видше «football» мут гыч лектын: «foot» – йол, «ball» – мече. Российыш футбол 19 курым мучаште толын шуын. Таче кечылан футболла икмыняр миллион еҥ модеш.
Спортын ты видше, футбол, мутат уке, кап-кылым физически пеҥгыдемдымаште, тазалыкым шуарымаште ик эн шарлыше да кажне еҥлан модаш лийме тӱшка модыш. Футбол чогашылым, луым пеҥгыдемда. Тидыже «остопороз» чер дене черланыме деч мыняр-гынат утара, ты черлан вияҥаш чаракым ышта. Футболла модмо годым тыглай ошкедаш, куржталаш лиеш, тыгодым давлений иземеш. Спортын ты видше кугурак нелытан-влакланат пайдале.
Палаш оҥай:
Спортын команде дене модмо видше-влак писылыкым, раш ужын да шижын моштымым пӱсемдат, дисциплиным, чытымашым, коллективизмым пеҥгыдемдат, тарванылмын координацийжым, шинча пӱсылыкым саемдат, умылыдымаш лекме годым шкем кучаш писын шонаш туныктат, кап-кылым лывыртат, ик ойым муаш полшат. Но кушмо семын футболла да хоккейла модшо рвезе-влак торжаҥыт.
Футболла нерв да вӱргорно системе черан, тыгак начарын ужшо-влаклан модаш ок лий.
Шижалте: ты кундемыште илыше калык икте-весым пагален, умылен ила. Тыште айдеме шкеж нерген веле ок шоно, шкеж дене пырля тӱшка верчынат тырша. Вет пырля ыштыме паша айдемым утларак лишемда, ваш-ваш полшаш туныкта.
