– манеш Йошкар-Оласе «Молодость» йоча клубышто тыршыше тренер-преподаватель И.Морозова.
Омса кылым кучымо деч ончыч пӧлемыште гылде-голдо, шолт-шолт шоктыш йӱк. Ӧраш ок кӱл. Тиде тренажёр залыш толшо кумылан рвезе-влак кап-кылыштым пеҥгыдемдат, штангым, кирам нӧлтат… Тидлан нуным пауэрлифтинг дене тӱнямбал кӱкшытан спорт мастер Ираида Морозова кумылаҥда.
Изирак капан, лывырге капкылан ӱдырамашым ончалын, спортын тыгай видше дене тӱнямбал кӱкшытан спорт мастер манынат от шоналте. Но воспитанникше-влаклан раш да чаткан умылтарымыж гыч пеҥгыде койыш-шоктышан улмыжо шижалте. Такшым тудо тренировкыш толшо-влаклан – шкеак чыла шотыштат сай пример. Вет тудо ты вид дене вич ий Российын сборный командыштыже тале спортсмен семын аклалтын, элнан чапшым тӱнямбал кӱкшытыштӧ арален.
Шочынжо И.Морозова Шернур районысо Тамшэҥер ял гыч.
– Изинекак ече дене мунчалтенам, куржталынам, изам дене футболлат модынам. Изи капан улам гынат, эсогыл ик жап баскетбол дене районын командыштыжат лийынам, – эртышым шарналтен каласкала Ираида Алексеевна. – Ончыч, мутат уке, моло йоча семынак ече дене мунчалтенам. Пеш келшен. Районын чапшым араленам, сеҥышышкат, призёрышкат лектынам. Йошкар-Оласе технологический техникумышто тунеммем годым ты вид дене таҥасымаште вием тергенам. Тренер Юрий Ильич Ясновский ямдылен. Спорт мастерыш кандидат нормативымат шуктенам. Тӱҥ шотышто классик йӧн дене куржталаш келшен. Адакшым тунам эрыкан йӧнжӧ илышыш шыҥдаралташ гына тӱҥалын ыле. Заочно Марий кугыжаныш пединститутын физический культур да спорт факультетыштыже тунемынам.
Ираида тунам техникумын чапшымат арален, сай результатым ончыктен да тале ечызе лийшашлан ӱшаным пуэн, но…
Куштылго атлетике
– Вара тыге лекте: ик телым эреак гай, чӱчкыдын, черланенам. Шошым куштылго атлет Николай Партионов шкеж деке ӱжӧ. «Куржтал ончо. Шкан удам от ыште» мане тудо. Мыят эркын-эркын ты видлан шӱмаҥым. Ик тылзе куржталмеке, 1983 ий 14 майыште, СССР-ыште илыше калык-влак коклаште Спартакиадыште вием тергенам. Пеш сай результат огыл гынат, мучаште кодын омыл. Шыжым Ужгородышто СССР-ын кубокшо верч таҥасымаште вием тергенам. Марафоным 2 шагатат 49 минутат да 2 секундышто эртенам, СССР-ын спорт мастерже нормативым шуктенам, – ойла спортсменке.
Тӱрлӧ кужытым куржаш, техникыжат тӱрлӧ лийшаш. Тидланже ӱдыр пеш вашке тунем шуын. Ече дене пеҥгыде кылым кучымыжат сай полыш лийын, организм кӱын шуын. Марафонышто ик темп дене куржман манеш шкеже. «Ечыжым шуэн омыл, но тунам лач пластикыш куснымо жап лийын, ече ӱзгаржат шерге, а куштылго атлетикыште кроссовкым чий да куржтал», – шыргыжалын ойла И.Морозова (Малинина).
Пауэрлифтинг
Оҥай, но спортсменке пауэрлифтингыш куснен. Эше кузе!.. Тидлан амалжат лийын. Ираида Алексеевна йочам ыштымыж деч вара нелытым погаш тӱҥалын. Пашам Марагростройышто Спириденко дене ыштен. Тудыжо тушто тренер лийын. Садет самырык ӱдырамашым спортзалышке ӱжын. Куштылго атлет тореш лийын огыл. 1990 ийлаште пауэрлифтинг модыш пурен. «Мыят спорт формыш пурымо семын шкан заниматлалташ тӱҥальым. Стадионышто коляскым коден каен, куржталаш кӱлын гын, тыште аза коляскыште, а коляске – пєлемыштак, а мый – кӱртньӧ коклаште. Штанке, кира…», – умылтара таче кечылан пауэрлифтинг дене тренер-преподаватель И.Морозова.
– Тыге спорт формышкет пуренам, варажым Спириденко таҥасымашке лекташ темлыш. Келшышым. Жапше годым чылажат оҥай лийын, а кунам ойырен налме пашат келша, лектышат сай лиеш, – манеш И.Морозова. – Тунам тыгак тӱрлӧ спорт клуб, обществе-влак («Урожай», «Буревестник») вияҥыныт. Мый «Спартак» ЦС-ште лийынам. Шарнем Ригашке мийымем, Туркменийыште лиймем. Туштыжо кугу кӱкшӧ курык-влак моторлыкышт дене ӧрыктареныт, а кочкаш шере дыне келшен. Тыгай таманым тетла нигуштат кочкын омыл. Ужгородышто ик вере лӱмынак тутло пловым кочкаш, кофем йӱаш коштынна. Лийын, икымше гана СССР-ын чемпионатыштыже Ленинградыште помостыш лекме деч ончыч тренер Спириденко «Шарналте лӱмлӧ спортсмен-влакым, тышке толаш полшышо-шамычым, Марий Элын чапшым аралаш толметым», – мане. Туге, чылаштым шарналтен, икымше подходышто штангымат нєлталын шым керт. Эх, шоналтышым. Вараже кертым. Шке нелытанем-влак коклаште ончыко лектым. Икымше старт – икымше сеҥымаш. Сай да пиалан тӱҥалтыш лийын. 1991 ийыште тӱнямбал чемпионатыш миенна. Нылымше верым налынам. Тунам СССР гыч каенна да СНГ-шке пӧртылынна.
Пауэрлифтинг вий-куат дене кылдалтын. Штангым нӧлтет, а мый, ялеш шочын-кушшо, ял пашаш шуаралтше ӱдыр чылалан тунемше улам манашат лиеш. Ялысе паша нелылык дене кылдалтын. Кажне кечын вӱдым нумалынам. Авам фермыште пашам ыштен. Туштат вольыкым ончаш полшенам. Сандене мыланем пауэрлифтинг келшен веле, – эртышым шарналтен каласкала Ираида Алексеевна.
Такшым ече дене пеҥгыде кылым кучышылан («спортын имне видше» маныт калыкыште), яндар южышто ямдылалтшылан, чытышлан тунемшылан спортын вес видлашкыже куснаш неле лийын огыл. Яндар юж, чытыш, ече дене куржталме молыланат сай негызым ыштеныт. Вич ий И.Морозова Российын чапшым арален. Тӱрлӧ ола, эл-влак Ираидан таҥасымаш верже лийын кодыныт. Верысе культур, йӱла, вер-шӧр дене палыме лийын. 1991 ий мартыште Ираида Алексеевна спорт мастер, а октябрьыште СССР-ын чемпионатыштыже тӱнямбал спорт мастер нормативым шуктен. Тиде ий тудлан сай кӱкшытыш шумыж дене ойыртемалтше лийын. Ятыр стартыш лектын, результатше дене я икымше, я кокымшо верым ончыктен. Тудын пашажым аклен, тыршымыжым ужын, идалыкын эн сай спортсменже семын палемденыт.
Тунемын, а ынде шкеак туныкта
1991 ий гыч Ираида Морозова «Молодость» йоча клубышто пашам ышта, пауэрлифтинг дене тренер-преподаватель. Таче кечылан тушко 23 ияш марте 50-60 наре кумылан рвезе коштеш. Таҥасымашлашкат лектыт, шке тӱшкаштышт ойыртемалтыт. Воспитанникше-влак сай кӱкшытыш шуыныт. Нунын коклаште тӱнямбал рекордсмен Дмитрий Ивановым палемдыман. Тудо лач ты клубышто тӱҥалтышым ыштен, спорт мастерыш кандидат нормативым шуктен. Вараже…
– Дмитрий мемнан клубыш заниматлаш коштеш ыле. Вара станокшат изиракла чучын, докан. Штангыш кандыра дене кирам монь ешарен кылден сакенна. Вержат тудлан шыгыр лияш тӱҥале (Дмитрий 183 килограмм нелытан да 193 сантиметр кӱкшытан). Вара шкеак вес клубыш каяш темленам. Тудо «Атлантыш» тренер Юрий Кудрявцев деке кусныш. Таче кечылан Дмитрий – пауэрлифтинг дене тӱнямбал кӱкшытан спорт мастер, тӱнямбал чемпион (2011 ий), тӱнямбал рекордсмен (штанг дене приседаний – 460 кг), – ойла таче кечылан поро кова, РФ образованийын почётан пашаеҥже И.Морозова. –
Спортын ты видше дене чылан заниматлен кертыт. Кумыл гына лийже. Капкылыштым пеҥгыдемдат, физически таза да мотор лийыт. Икманаш, айдеме уш-акыл денат пӱсӧ, капкыл денат мотор да таза лийшаш, чыла велым шуаралтшаш. Тидлан кызыт чыла йӧн ышталтеш.
И.А.Морозова
Шочын: 1961 ий, 8 сентябрь, Шернур районысо Тамшэҥер ял.
1983 ий. Ужгород, марафон. Куштылго атлетике дене СССР-ын спорт мастерже. Чылаже 6 гана марафоным куржын;
1991 ий, март, СССР-ын чемпионатше, Ленинград, 3-шо вер; РСФСР-ын кубокшо верч турнир, Владимир, 1-ше вер; СССР-ын кубокшо верч таҥасымаш, Екатеринбург, 1-ше вер;
1991 ий, ноябрь, Норвегий, Европын чемпионатше, 4-ше вер;
1992 ий, март, Владимир, Российын первенствыже, 1-ше вер;
1992 ий, октябрь, Российын кубокшо, Ставрополь, 1-ше вер;
1995 ий, март, Российын чемпионатше, 2-шо вер;
1995 ий, март, Российын чемпионатше (жим дене), 1-ше вер;
1995 ий, июнь, Чехий, тӱнямбал чемпионат, 4-ше вер;
1991 ий, октябрь – тӱнямбал кӱкшытан спорт мастер.
