Э.Сапаев лӱмеш опер да балет театр калыкым 50 ий тӱрлӧ постановко дене куандара. Тудын лӱмжӧ республикыштына веле огыл, Российыштат, йот эллаштат чапланен. Теве, мутлан, театрын опер труппыж ден оркестрже эше тылзе ончыч веле Англий гыч толыныт да у постановкым сценыш лукташ эр гыч кас марте ямдылалтыт.
Театр искусствым вияҥдымаште композитор, оркестрын дирижёржо, Марий Эл Кугыжаныш премийын лауреатше Григорий Архиповынат надырже кугу. Лач тудо, поро кумылан, марий шӱлышан да уста еҥ – тачысе лаштыкнан унаже.
Григорий Э.Сапаев лӱмеш опер да балет театрыш Петрозаводскысо кугыжаныш консераторийым тунем лекмекыже 2011 ийыште толын да кызытат йӧратыме сомылжым шукта, а жапше лийме семын сылне сем, муро дене калыкым куандара.
У произведений-влакым возаш тудым мо кумылаҥда? Дирижёр паша куштылго мо? Нине да моло нерген самырык композитор дене мутланышна.
— Григорий, идалык ончыч ачат, Марий Эл Республикын калык артистше Вячеслав Созонов, дене «Черемис» мурым возенда. Тыгайым ямдылаш кӧн шонымашыже лийын?
— Ачам физик да математик факультетым тунем лектын гынат, историйым шуко, моткоч сайын пала. Мыламат тиде теме моткоч лишыл,поснак марий калыкын эртен толмо корныжо нерген уым пален налаш оҥай. Вет искусствышто историй деч посна огеш лий. Икана ачам тыгай сынан почеламутым серен да мылам ойлен: «Тидлан музыкым возаш гын, сай лиеш ыле». Ончалын лекмеке, ӧрынам, вет мыйынат ушышто тыгай шонымаш кужу жап коштын. Мурым Марий талешке кечылан ямдылен шуктышна. Сылнымут корныла почеш музык вашке возалтын. Аранжировкым ышташ Александр Куприянов полшен. Марий калыкын ончычсо историйже пеш кугу, кок ий гыч республикыланна — 100 ий темеш. Марий калык улмо нерген шукын огыт пале, вет ожно черемис мут дене шукын паленыт. А кызыт тиде шомакым кучылтын ойлат гын, шукынжо игылтышлан шотлат. Мурышто марий калыкын эртен толмо кышажым ончыкташ тыршенна. Почеламутшым лудын лекмеке, тидым умылаш лиеш. Сандене мурыжат «Черемис» маналтеш. Кажне куплет «чермис» манмым рашемда.
— Музыкым возымаште эн тӱҥлан Те мом шотледа?
— Музыкым возымо деч ончыч вуйыш образ-влак возыт. Молын гай произведением-влак ното почеш огыл, а вуйышто спектакльысе ужашла семын шочыт. Тиде сӱрет почеш музык шочеш, пуйто шке семынже возеш. Эн тӱҥжӧ – шонымаш лийшаш, а тудым илышыш пурташ шуко тыршаш ӧрканыман огыл.
— Ончыч Те икмыняр вере пашам ыштенда. Кызытат тыгак мо?
— Чын, лийын тугай жап. Кызыт тӱҥ паша верлан Сапаев лӱмеш опер да балет театрым шотлем. Дирижёр улам. Тиде паша кугу тыршымашым йодеш. Эр гыч кас марте тыштак лияш логалеш.
— Дирижёрын пашаже неле мо? Ното тетрадьым ончен, музыкант-влаклан кидшым веле лупша, манын ойлат ӧрдыж гыч ончен шогышо-влак.
— Еҥын пашажым шке ыштен от ончо гын, тудо эре куштылгыла чучеш.
— Республикысе моло театр денат кылым кучеда.
— Чыла гаяк театр дене кылым кучем. Мутлан, Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште икмыняр спектакльлан семым келыштаренам. Курчак театрын художественный вуйлатышыже, режиссёр Алексей Ямаев денат кылна шукертсек пеҥгыде. Мутлан, «Кутко сӱан» марий постановкылан, ятыр йомаклан семым возенам. Кызытат пашам пырля ыштена, лишыл жапыште Денис Осокинын «Йӱд орол» пьесыж почеш тыгаяк лӱман спектакльым марла ямдылен шуктышаш улына. Ончылгоч ойлаш сӧрал огыл маныт, но у постановко моткоч оҥай лийшаш.
— Россий композитор-влак ушемын Марий Эл Республикысе пӧлкаштыже Те – эн самырык улыда. Тиде радам молан огеш ешаралт манын шонеда?
— Тыште шуко амалым ойлаш лиеш. Кажне еҥ шке калыкшын йӱлажым, тӱвыражым, историйжым палышаш да пагалышаш, нуным шымлышаш, шочмо калыкшын волгыдо ончыкылыкшо верч тыршышаш. Шке кундемжым вияҥден колташ манын, кажне еҥ могай-гынат надырым пыштышаш. Самырык-влаклан чолгалыкым ончыкташ аптыраныман огыл.
— Ятыр ий Йоошкар-Оласе музыкальный училищыште туныктышылан ыштенда. Тендан корным тошкышо тунемшыда уке мо?
— Икмынярын лийыныт, но… Чаманаш кодеш, тунемше-влак дене эреак пашам ыштыман, да варажат пашаштым эскерен, нуным виктарен шогыман. А кызыт тидлан мыйын йӧршын жапем ок сите. Чыным ойлаш гын, музык тӱняште кушкаш шонышыжо кызытсе илышыште шагалла чучеш.
— Республикынан лӱмгечыже вашеш иктаж произведенийым ямдыледа мо?
— Кок-кум произведенийым возаш шонем, но чылажат – эше шонымаште гына. Кунам тудо илышыш шыҥен шуэш, ала… Теве кызыт Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште Анатолий Спиридоновын «Югорно» эпический поэмыж почеш шындыме спектакльым сценыш лукташ ямдылат. Тиде поэме гыч ик ужаш мыламат моткоч келша. Республикынан лӱмгечыжлан огыл гынат, но кеч вараракат тудлан музыкым садак возем.
— Чапланыше композитор Андрей Яковлевич Эшпай дене кылым кучымыда профессионал искусствышто кушкаш полша докан?
— Петрозаводскысо консерваторийыште композиций дене педагог Игорь Владимирович Мациевскийын туныктымыжым тачат шарнем. Музыкым возымо годым тудын туныктен ойлымыжлан кызытат эҥертем. А Вячеслав Леонидович Калабердан тыршымыжлан кӧра баяным шокташ эшеат чот кумылаҥынам. Тудак мудреч лияш туныктен. А эн чотшо, мутат уке, Андрей Яковлевич Эшпай илышыштем кугу кышам коден. Икана тудын деке унала мийымеке, иктаж кум шагат наре мутланен шинченна. Андрей Яковлевичлан возымо произведений-влакым колышташ пуэнам ыле. Чылажымат тудо тӱҥалтыш гыч мучаш марте тӱткын колыштын. А вараже мылам ойлен: «Пӱртӱс тылат мастарлыкым пуэн. Илышыште тӱрлӧ чарак лийын кертеш, тыгайлан сеҥаш пуыман огыл: у деч у произведений-влакым шочыктыман…» Илышыште кугу айдемым вашлийме творчествыште кушкаш да илаш вийым пуа. Андрей Яковлевич дене моткоч кугешнем. Сандене тудын сылне, марий шӱлышан произведенийже-влак йомшаш огытыл: калыкыште ончычат йоҥгеныт да ончыкыжымат йоҥгышаш улыт.
— Музык — тыланда мо тиде?
— Тиде чыла: йӧратыме паша, илыш… Лач сымыктыш тӱняште мый ончыкылык пелашем дене палыме лийынна. Юлия кызыт Йошкар-Оласе 7-ше №-ан сымыктыш школышто икшыве-влакым мураш туныкта.
— Мӧҥгыштыда пелаш дене у произведений нерген каҥашеда, пырля возеда?
— Мӧҥгӧ мийымеке, паша нерген мондыман, каныман, маныт… Мӧҥгӧ — тиде мӧҥгак. Пелашем марий огыл, тудо Череповецкыште шочын-кушкын, сандене произведением колыштеш гынат, марий еҥ семын шижын ок шукто.
Алевтина Байкова мутланен.
(Фотом театрын архивше гыч налме.)
