Шочмо кундемжын моторлыкшо — киношто
КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО

Шочмо кундемжын моторлыкшо — киношто

Марий кундемыште шочын-кушшо, а кызыт Эстонийыште илыше да пашам ыштыше Алексей Алексеевым шукынжо кинорежиссер семын палат. Кодшо ийын тудо Татарстан кундемыште илыше марий-влак нерген фильмым  войзен. Тудым «Угинде» манын лӱмден.

— Кукмара районысо Кна велыш шкетын огыл, а Эстонийысе Тарту университет гыч кум самырык этнограф дене пырля коштынна. Мемнам верысе школын туныктышыжо Леонид Александрович Исаков порын вашлийын, — шарналта Алексей. — Съёмкым эртарыме годым самырык студент-влак мылам пеш полшеныт. Нуно фотографийым ыштеныт, интервьюм налаш полшеныт. Варажым нуныланат марий калыкын илышыжым пален налаш оҥай лийын. Мыят тусо калыкын чимарий йӱлам палымыштым, шуктымыштым палаш кумылаҥынам.

Съёмко жапыште А.Алексеев да тудын командыже онаеҥ Моисей Ямбулатов,  музейыште тыршыше Маргарита Музафарова дене вашлийыныт. Тыгак ты кундемын тӱвыраже дене «Кна вел» ансамбльын хореографше Игорь Иванов (чаманен каласаш логалеш, ош тӱня дене чеверласен), кочкышыжо дене Лидия Самасова палдареныт, а ургызо Надежда Ишпаева деч вургем ойыртемым пален налыныт. Верысе краевед Самат Яканаев шке кундемышт нерген шуко оҥайым каласкален.

— Ме Угинде пайремыштат лийынна. 2 августышто Кна вел калык лӱмынак погынен толын. Тушто мелнам кӱэштыныт, икте-весылан пукшеныт. А кастеныже пӱртӱсыштӧ каныме кас эртен. Тиде пайрем эстон ӱдыр-влаклан моткоч келшен, — палемда марий калыкын усталык шӱлышан эргыже. — Порын вашлиймыштым тачат сайын шарналтена. Сандене Татарстан кундемын культур министерствыжланат кугу таум ойлымо шуэш.

Эстон йолташ-влак Кукмараште кӱртньӧ гыч кӱмыж-совлам ыштыше заводышкат миен коштыныт. Нунылан тушто пӧлек шотеш салмам кучыктеныт.

— Татар салма дене пелашем кызытат мелнам куанен кӱэштеш, — воштылеш Алексей.

Портышкем йӧрымӧ фабрикыш миен коштмыштат кужу жаплан шарнаш кодеш.

— А кастене ял калык верысе культур пӧртыш погынен. Тушто концерт эртен. Эстон ӱдыр-шамычат тусо калыкын марий вургемжым чиен, шке шочмо йылмышт дене мурым муреныт.

Алексей Алексеевын «Угинде» киножым Эстонийыште илыше-влак веле огыл, Грузийыштат, Тбилисиштат онченыт, вет тудым марла, рушла да англичанла ямдылыме.

Марий режиссер фильмыам войзымо деч посна клипымат ямдыла. Тудын палемдымыж почеш, пытартыш жапыште тыгай паша йодмашаныш савырнен.  Марий мурызо-влак кокла гыч Светлана Строганован «Ӧндал мыйым», Володя Матвеев ден Лидия Петухован «Кеч лӱметым каласал», Виктор Комаровын «Ой, мижге, мижге», Валерий Петровын «Серыш»  мурыштлан клипым ыштен. Моло семын тудо видеокамер дене огыл сниматлен коштеш, а тӱрлӧ мультфильм, йомак гыч сӱрет-влакым чумырен, клипым шочыкта. Мутлан, Вадим Красновын Морко вел такмакше-влак почеш тӱнямбалне чапланыше артист-влакат “куштат”.

— Тыгай паша жапым шагал огыл налеш, вет мурын содержанийже почеш кажне движений, умшам тарватылмаш келшен толшаш, — манеш усталык шӱлышан марий. — Тыште эн тӱҥжӧ — муро келшышаш. Тунам веле чон йодмо паша сай лектышан лиеш да калыкат сайын вашлиеш.

А кызыт Алексей Алексеев эше ик проект дене пашам ышта. Тудо икымше марий профессиональный композитор И.Ключников-Палантай нерген кином ыштен шукташ шона.

— Иван Степанович нерген материалым тичмашнек уло. Тудын шочмо Провой кундемысе Какшамарийыште лийынам, илыш-корныжо нерген тусо калык деч йодыштынам, мурызо Любовь Орлова денат мутланенам, тоштерышкат миен толынам, — пашаж дене палдара Алексей. — Кинош Провой вел калыкын мурыжым, кочкышыжым, кидпашажым пурташ шонем. Вет Палантайым веле огыл, а могай мланде тудым шочыктен, чапле семым возаш могай пӱртӱс таратен — чылажат киношто лийшаш шонем.

Мутат уке, киношто Иван Степанович Палантайын возен кодымо да кызытат калыкыште чапланыше мурыжо-влак: «Эй, шемер марий, йывырте!», «Кӱсле» да молат — йоҥгаш тӱҥалыт.

Алексей Алексеев Эстонийыште школышто, гимназийыште туныктышылан ышта гынат, Марий кундемыш толын каяш жапым муашак тырша. Толмыж еда  кундемнан моторлыкшо, марий калыкнан талантан ончыл еҥышт нерген кином войза да родо-тукым калыкланат ончыкта.

Алевтина Байкова.

Опубликовать в Одноклассники